مجمع حق بر شهر برگزار کرد: فضاهای شهری و خشونت ساختاری علیه زنان

کنشگران داوطلب
 مجمع حق بر شهر با همستان با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی در ادامه سلسله نشست‌های مدنی حق بر شهر، نشستی را با عنوان «فضاهای شهری و خشونت ساختاری علیه زنان» در روز چهارشنبه ۲۶ آذر ماه برگزار کرد.

هدف از برگزاری نشست‌های مدنی حق بر شهر، بحث نظری پیرامون مفاهیم مرتبط با » حق بر شهر« در پیوند با مسائل روزمره و موضوعات روز شهری در ایران و ایجاد فضای گفتگو بین مردم و نظریه پردازان، متخصصان، مدیران، کنش‌گران شهری، نمایندگان و روزنامه‌نگاران است.
در بخش اول این نشست، شهلا اعزازی (جامعه شناس و استاد دانشگاه)، نیکزاد زنگنه (فعال زنان) در باره »ساختار شهر و خشونت علیه زنان« و »فضاهای شهری: فضایی که از آن زنان نیست«سخنرانی کردند و در بخش دوم این نشست پنلی با حضور اشرف گرامیزادگان، مدیرکل حقوقی معاونت امور زنان، شهلا اعزازی، نیکزاد زنگنه و فاطمه جمال‌پور، روزنامه‌نگار برگزار شد.
به گزارش روزنامه شرق، شهلا اعزازی، جامعه‌شناس در بخش اول نشست با بیان اینکه در گذشته به موضوع خشونت علیه زنان بسیار پرداخته شده و پژوهش‌های مختلفی در این حوزه شده است، گفت: در همه این پژوهش‌ها بر عوامل فردی مثل فقر، بیکاری، اعتیاد و… تکیه شده و به خشونت ساختاری کمتر توجه شده است. درحالی‌که به غیر از عوامل فردی موثر بر ترویج خشونت، ساختار جامعه سعی می‌کند محیط بسته‌ای برای حضور زنان فراهم کند. وی افزود: در گذشته نگاهمان بیشتر به قوانین خانواده بود و این مساله مطرح می‌شد که اگر قوانین، فردی را مجاز کنند به اعمال خشونت، دیگر متغیرها نقش حاشیه‌ای را ایفا می‌کنند. اما آنچه مهم است ساختار است که این اجازه را می‌دهد و اگر ساختار اجتماعی براساس خشونت شکل گیرد اجازه خشونت در خانواده و جامعه را می‌دهد.
وی ادامه داد: در گذشته بیشتر روی خشونت خانگی کار می‌شد و کمتر خشونت در فضای عمومی مطرح بود. اما امروزه خشونت‌ها در فضای عمومی و شهری ابعاد زیادی پیدا کرده و شاید در گذشته هم ابعادش تا این حد بود و به آن توجه نمی‌شد. آنچه امروز در جامعه ایران رخ داده نتیجه تغییرات است و پاسخی که ساختار به آن داده است؛ تغییراتی که هم برای مردان و زنان در جامعه ایران رخ داد. در مورد زنان تغییرات بسیار زیاد است. زنان ما تقریبا در تمام حوزه‌ها با وجود همه مشکلات حضور فعال دارند. اوج تغییرات، ورود به دانشگاه بود و زنان ما در فضای عمومی و شهری که اصلا برای مردان ساخته شده و مردانه است حضور فعال دارند.
اعزازی در ادامه تاکید کرد: این تغییرات، تغییر نگرش در درون خانواده و افراد را به‌وجود آورده است. سن ازدواج بالا رفته است. ازدواج اولویت پنجم و ششم جامعه شده و افراد تمایل به
تک‌فرزندی دارند. کار برای زنان مهم است. زنان بسیار راحت‌تر از قبل تن به طلاق هم می‌دهند. اینها از نظر جامعه‌شناسی خانواده تغییرات جامعه در حال گذار است و اگر دولت‌ها دوست ندارند چنین شرایطی پیش بیاید باید با روش‌های صحیح با آن برخورد کنند.
وی در ادامه گفت: تمام این تغییرات در خانواده به‌وجود آمد، مردسالاری خیلی تعدیل و کاهش پیدا کرد. این، مورد قبول تفکر سنتی جامعه نیست. اقداماتی برای مقابله با این اتفاق رخ داد. استدلال پشت تمامی این اقدامات به دوصورت بود؛ یکی اینکه ما زنان را درمحیط‌های امن نگه می‌داریم تا از آزار اذیت مردان در امان باشند، انگار که مردان حق آزار و اذیت دارند. استدلال‌دوم به‌خصوص در مورد دانشگاه و مشاغل این بود که زنان باعث می‌شوند حواس مردان پرت شود و به بیراهه بروند. پشت‌ این دواستدلال این بود که جای زن در خانه است چرا می‌آید در فضای عمومی. اگر مجبور است که بیاید پس سعی کنیم حصار بکشیم و برایشان اندرونی درست و به‌نوعی زنان را در جامعه نامریی کنیم.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه نتیجه این کارها چه بود؟ گفت: نتیجه این اقدامات به خشونت می‌انجامد. زنان در کلیه جوامع فرودست‌تر از مردان هستند. بخش‌دوم نشست با همستان به سخنرانی نیکزاد زنگنه با عنوان «فضاهای شهری؛ فضاهایی که از آن زنان نیست» اختصاص داشت. وی با تاکید بر اینکه جنسیت عنصر مهمی است که باید هنگام برنامه‌ریزی و طراحی خدمات ضروری در جوامع در نظر گرفته شود، گفت: طراحی شهری قطعا تنها عامل تاثیرگذار بر احساس امنیت زنان نیست، اما باید به عنوان بخشی مهم و اساسی از یک رویکرد چندسطحی توسعه امنیت اجتماعی مدنظر قرار گیرد. امروزه برنامه‌ریزی شهری در پاسخ به رهیافت‌های گذشته‌ای که در تعریف، تفسیر و اقدام برای برنامه‌ریزی تجارب زنان را نادیده می‌گرفت، به‌شدت به ابعاد جنسیتی حساسیت نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: تجربه زنان از امنیت در نواحی شهری با تجربه مردان متفاوت است. مجموعه‌های شهری و شیوه‌های طراحی‌شده آن روی سطوح ترس و امنیت زنان تاثیر می‌گذارد. زنان به‌طور مشخص نقشه‌های تفضیلی ذهنی از بخش‌هایی از مکان‌های شهری ایمن از نظر خودشان و همچنین مکان‌هایی را که باید از آنها دوری کنند، برمی‌سازند. ترس نقش مهمی در نحوه استفاده زنان از مکان‌های عمومی دارد؛ بنابراین برای تضمین حضور برابر آنها در فضاهای عمومی، زنان باید در فرآیند برنامه‌ریزی و طراحی شهری مشارکت فعال داشته باشند.
وی ادامه داد: فضاها در شهر، بازتاب روابط قدرتی هستند که رفتارها و تفاوت‌های بین زندگی زن و مرد را مشخص می‌کند. فضاهای عمومی در شهرها عمدتا بر مبنای مفهوم سنتی خانواده و تقسیم کار سنتی بین زن و مرد (مرد کارهای بیرون از خانه را انجام می‌دهد و زن وظیفه خانه‌داری و مراقبت از کودکان و سالمندان را در حوزه خصوصی برعهده دارد)، طراحی شده است. بنابراین ایمن‌سازی فضاهای عمومی برای زنان و دختر
ان، ابتکارات سازماندهی مجدد فضاها بر اساس نقش‌های جدید جنسیتی در جامعه را ترویج می‌دهد و نشان می‌دهد ترس‌های زنان براساس واقعیت است (رابطه بین احساس ترس و تجربه خشونت) و زنان می‌دانند چه زمانی و کجا احساس ناامنی داشته باشند. مشخص می‌کند زمانی که زنان به‌دلیل ناامنی از یک مکان استفاده نمی‌کنند، این مکان برای زنان و همه افراد دیگر ناامن‌تر می‌شود. بنابراین ایمن‌سازی فضاهای عمومی برای زنان و دختران، ابزاری مهم جهت بهبود کیفیت زندگی شهری و کاهش ترس و قربانی‌شدن برای همه افراد جامعه است. حق زنان و دختران را نسبت به شهر و شهروندی به‌عنوان یک‌پیش‌شرط برای داشتن شهری برابر و پایدار، ترویج و تثبیت می‌کند.
زنگنه در ادامه به بیان پیشنهادهای خود و تیم همکارانش پرداخت. وی گفت: چه ایرادی دارد که فضایی فراهم کنیم که گروه‌های زنان با هدف مشخص «مبارزه با خشونت علیه زنان» در محلات مستقر و مشغول کار شوند؟
وی با تعریف بازبینی امنیتی گفت: بازبینی امنیتی عبارت است از وارد منطقه‌ای‌شدن و بازبینی‌کردن عواملی که یک منطقه را امن یا ناامن می‌کنند. سه‌دسته از عوامل بر امنیت فضایی عمومی تاثیر می‌گذارند: یک) عوامل زیربنایی از جمله سیستم روشنایی، وضعیت پیاده‌روها، چگونگی هرس‌کردن درخت‌ها، شناسایی گوشه‌کنارهای تاریک. دو) عواملی شامل محل اتاقک‌های پلیس، تلفن‌های عمومی یا بودن مغازه‌ها و فروشنده‌ها. سه) واکنش مردم نسبت به آزارهای جنسی یا جهت‌گیری عامه مردم نسبت به خشونت در قبال زنان یا هرگروه آسیب‌پذیر دیگر، برای نمونه یک بازار خرید پررفت‌وآمد را می‌توان فضایی امن‌تر از یک منطقه دورافتاده دانست. با این وجود، در همان بازار خرید شلوغ که کسی به کسی نیست، امکان رخ‌دادن آزارهای جنسی بیشتر می‌شود. در چنین موقعیتی جهت‌گیری مردم و واکنش آنها نسبت به رفتارهای خشونت آمیز علیه زنان و دختران، نقش عمده‌ای در امن‌کردن یک فضای عمومی داراست.
وی در نهایت با ارایه پیشنهاد تهیه نقشه خشونت جامع کشور (با ترکیب نقشه‌های خشونت محلی) گفت: برای دستیابی به عوامل و زمینه‌های (بسترهای) ایجاد ناامنی برای زنان در زندگی شهری و جانمایی این عوامل در سطح محلی می‌توان از روش کیفی ارزیابی مشارکتی [روستایی] PRA بهره گرفت.
یکی از تکنیک‌هایی که می‌تواند در روش کیفی PRA به جانمایی خشونت‌های شهری علیه زنان به ما کمک کند، استفاده از «نقشه‌کشی اجتماعی» است. این تکنیک به جانمایی مسایل اجتماعی- که در اینجا به طور خاص عوامل ایجادکننده ناامنی علیه زنان است- کمک می‌کند. می‌توان با ترکیب نقشه‌های خشونت محلی اقدام به تهیه نقشه جامع خشونت ملی کرد.
زنگنه با ارایه جمع‌بندی از سخنان خود گفت: باید به این نکته دقت کنیم که رویکردهای کلان کنونی در مدیریت فضای شهری مبتنی بر راندن جمعیت – اعم از مرد و زن- از عرصه عمومی است. چنین رویکردی بی‌شک تقویت‌کننده فضاهای بی‌دفاع شهری – مانند خیابان‌های تاریک، پارکینگ‌های طبقاتی، کوچه‌ها و بن‌بست‌ها، پل‌های عابرپیاده و زیرگذرها و ساختمان‌های در حال ساخت، خرابه‌ها و… – است و گسترش این فضاها عامل مهم ایجاد ناامنی برای همه به ‌ویژه زنان است. از مسوولانی که صدای من را به نمایندگی از بخشی از فعالان زنان از این تریبون می‌شنوند، می‌خواهم برای ایجاد تشکل‌های زنان در سطح محلات فرصت‌سازی کنند. وجود تشکل‌ها و نهادهای زنان مستقر در محلات هم ضامن برقراری امنیت محلی است و هم سطوحی از معضلات محلی را رفع می‌کند.