ترسیم وضعیت جامعه مدنی در ترکیه، فرصت‌ها و چالش‌ها

ترسیم وضعیت جامعه مدنی در ترکیه، فرصت‌ها و چالش‌ها

‫-‬ گفتگوی محسن فرشیدی با خانم ‪”‬فری حببیه سلمان‪”‬، فعال جامعه مدنی ترکیه

کنشگران داوطلب 
همزمان با پیشرفت های چشم گیر ترکیه در زمینه های اقتصادی و بین المللی در دو دهه‌ی، فعالیت های مدنی نیز در این کشور دچار تحولات زیادی شده است. جامعه مدنی ترکیه و فعالین در این حوزه در سالهای اخیر تلاش زیادی در جهت نهادینه شدن رفتارها و فعالیت های مدنی کرده‌اند. آنها معتقدند بهترین پشتوانه برای تضمین تحقق دموکراسی در یک کشور، گسترش و رشد جامعهی آن است. بیش از یک دهه می‌شود که حزب عدالت و توسعه که حزبی اسلامگرا محسوب می‌شود به رهبری اردوغان قدرت را در دست دارد و جامعه مدنی این کشور با فراز و نشیب های زیادی روبرو شده است. از طرفی تلاش این کشور برای پیوستن به اتحادیه اروپا باعث شده مقامات این کشور بکوشند حداقل استانداردهای این اتحادیه را مورد توجه قرار دهند و تصویر بهتری از این کشور را به جهان نشان دهند، اما چالش اصلی را بر خلاف آنچه تصور می‌شود باید در درون مرزهای این کشور جستجو کرد. آنچه میتواند به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در عدم شکلگیری جامعه مدنی در نظر گرفته شود، ساختار اقتدارگرای فرهنگی و سیاسی امروز این کشور است. به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌ها، عدم دخالت مستقیم بر فعالیت های جامعه مدنی، آزادی روزنامه نگاران زندانی و مواردی اینچنین از چالش های اصلی دولت آقای اردوغان به نظر می‌رسند.

برای آشنا شدن با ساختار جامعه مدنی در ترکیه و مشکلات فعالین این حوزه گفتگو کرده‌ایم با خانم «فری حبیبه سلمان» فعال حقوق بشر و عضو هیئت مشورتی دانشگاه به یلگی در استانبول که برای احیای جامعه مدنی در این کشور نزدیک به دو دهه است فعالیت می‌کند.

– از ایشان به عنوان نخستین پرسش می‌پرسم:
برای پیشبرد جامعه مدنی در ترکیه وی و همکارانشان چه فعالیت هایی انجام داده‌اند؟

 یکی از اصلی‌ترین کارهایی که ما در ترکیه انجام داده‌ایم ارتقای ظرفیت‌ها بوده است. همزمان با تلاش برای فراگیر شدن جامعه مدنی، نقش دیده بان را نیز داشته‌ایم. نظارت و بازبینی بر فعالیت های سازمان های مدنی یکی از عمده فعالیت های ما بوده است. یکی از تلاش های دیگری که در سالهای گذشته صورت گرفته شبکه سازی است. بدین معنا که پیوندهایی صورت دهیم میان فعالین و سازمان های جامعه مدنی. برای مثال ما سازمان هایی که در زمینه حقوق بشر کار می‌کنند را یکجا جمع می‌کنیم تا فعالیت‌ها و اطلاعات هم را میان یکدیگر به اشتراک بگذارند. یا گروه هایی که در زمینه رفع خشونت و تبعیض فعال هستند. آنها را ابتدا شناسایی و سعی می‌کنیم برای تاثیرگذاری بیشتر میان آنها پیوندهایی ایجاد کنیم. تقویت شبکه‌ها را یکی از اصلی‌ترین روش های پیشبرد جامعه مدنی می‌دانم. ما همچنین به شکلی گسترده در زمینه حقوق پناهندگان در ترکیه فعالیت کرده‌ایم و در سالهای گذشته با پررنگ کردنِ مشکلات و نیازهای آنها، سعی کرده‌ایم وضعیت بهتری را برای انها ایجاد کنیم.

– آیا می‌توانید مثالی بزنید که شما یا همکاران شما به صورت فردی چه فعالیت هایی انجام داده‌اند؟

 بله به صورت فردی نیز در کنار کارهای گروهی فعالیت هایی صورت گرفته است. به عنوان مثال در زمینه خشونت، کاری که ما انجام می‌دهیم، به سطح خانواده‌ها می‌رویم و پرونده های مرتبط با خشونت خانوادگی را جمع آوری می‌کنیم و سعی می‌کنیم از آنها گزارش تهیه کنیم. این گزارش‌ها می‌تواند سه، شش ماهه یا حتی یکساله باشند. بعد از تهیه گزارش تمرکز می‌کنیم بر این موضوع که ریشهی اصلی این مشکلات را پیدا کنیم. توجه می‌کنیم دریابیم که چه چیزهایی سبب شده تا این خشونت‌ها پدید بیاید. همچنین برای قربانیان خشونت‌ها کارهای مشاوره ای انجام می‌دهیم و سعی می‌کنیم میان آنها و وکیل‌ها پیوند برقرار کنیم. مورد مهمی که در این زمینه وجود دارد شامل مواقعی می‌شود که خشونتی صورت گرفته باشد، اما هیچ پرونده ای برای آن ایجاد نشده است. گروه های ما به صورت فردی یا گروهی سعی می‌کنند تحقیق و بازرسی در این زمینه انجام دهند. در مواردی دیگر هم که امکان فعالیت فردی وجود داشته باشد، از این امکان استفاده می‌کنیم، اما در نهایت میان افراد فعال سعی می‌کنیم پیوند و شبکه ایجاد کنیم که فعالیت های فردی در انتها به کارهای گروهی تبدیل شوند.

– شما در برخی از سخنرانی های خود اشاره کرده‌اید فعالان جامعه مدنی در ترکیه موانع و مشکلات زیادی پیش روی خود دارند، موانع پیشبرد و قدرتمندتر شدن جامعه مدنی در ترکیه چیست؟

 این موضوع به پیشینهی تاریخی کشور ما بر می‌گردد. همیشه در این زمینه و فعالیت های اجتماعی، تبلیغاتی منفی ای وجود داشته است. سعی می‌شود سازمان های که با جامعه مدنی کار می‌کنند را منفی جلوه دهند و به آنها برچسب های مختلفی می‌زنند. همانطور که می‌دانید جامعه ترکیه با موضوع تروریسم بسیار دست و پنجه نرم می‌کند. گاهی به فعالین حوزه جامعه مدنی برچسب های تروریستی می‌زنند! موضوع دیگری که وجود دارد قوانین سخت دولتی به عنوان عامل بازدارنده هستند. این قوانین در بیشتر مواقع به عنوان موانع پیشبرد سازمان های غیردولتی خود را نشان می‌دهند. موضوع مهم دیگر تقسیم ناعادلانه در آمد و ثروت است. سازمان های جامعه مدنی از لحاظ مالی مشکلات زیادی دارند و قوانین دولتی نیز راه های دسترسی آنها به درآمد را بسته‌اند. هم به وسیله قوانین و هم تبلیغات منفی و برچسب زدن های مختلف.

– اشاره کردید افرادی یا گروه هایی به فعالین جامعه مدنی برچسب های منفی و حتی تروریستی می‌زنند، به طور مشخص می‌توانید مثالی بزنید چه ارگان هایی این کار را می‌کنند؟

پاسخ: در یک کلمه اگر بخواهم پاسخ دهم ارتش است. نیروهای نظامی نقش پررنگی در تبلیغات سو دارند. کشور ترکیه به صورتی تاریخی همیشه سابقه دخالت ارتش در امور کشور را دارد. به طور میانگین هر ده سال یکبار، یک دخالت نظامی در ترکیه صورت گرفته است. در طول تاریخ تا به امروز همیشه این قدرت و امکان به ارتش داده شده که از موقعیت خود سواستفاده کنند و در کوچک‌ترین و جزئی‌ترین موارد حقوق بشر نیز دخالت کنند. نیروهای نظامی ثروت زیادی دارند و آنها رسانه های وابسته به خود را دارند و از همهی امکانات برای برچسب زدن به فعالین جامعه مدنی استفاده می‌کنند. آنها سعی می‌کنند افرادی که به صورت سازمانی کار می‌کنند را در جامعه منفی جلوه دهند. فعال بودن را به خودی خود بر نمی‌تابند و تلاش می‌کنند فعالیت های حقوق بشری و جامعه مدنی را منفی و غیرقانونی نشان دهند. از طرفی امکان دارد دولت روی کاغذ یک امکان و قانونی را به نفع این سازمان‌ها اعلام کند، اما در عمل شما نمی‌توانید آنها را مطالبه کنید. ساختارهای ریشه ای کشور ایرادات اساسی دارد که کار را برای فعالین جامعه مدنی دوچندان سخت کرده است.

– شما یکی از فعالین برابری خواه نیز هستید. می‌توانید به ما بگویید عمده‌ترین مشکل شما در زمینه زنان و برابری جنسیتی چیست؟

 یکی از بزرگ‌ترین مشکل در این زمینه ثبت اسامی و جزییات فعالین حوزه زنان در رسانه‌ها و دفاتر دولتی است. این مورد به آنها این امکان را می‌دهد در هر زمانی که اراده کنند به تمامی اطلاعات فردی این افراد دسترسی داشته باشند و در بسیاری موارد هم باعث سواستفاده های دولتی واقع می‌گردد. احساس امنیت از زندگی شخصی و خصوصی در ترکیه همیشه یکی از دغدغه های بزرگ بوده است و در کنار آن تبلیغات منفی وجود دارد. همانطور که اشاره کردم برچسب زدن های مختلف به سازمان های جامعه مدنی از جمله زنان دشواری‌ها را بیشتر می‌کند.

– بنا بر مطالعات صورت گرفته، عموم مردم ترکیه اقبالی به فعالیت های داوطلبانه در چهارچوب جامعه مدنی نشان نمی‌دهند. فکر می‌کنید علت این موضوع چیست و آیا تنها تبلیغات سو عامل آن می‌باشد؟ فکر می‌کنید وجود سازمان های خارجی و به خصوص غربی می‌تواند یکی از دلایل بدبینی مردم به این فعالیت‌ها باشد؟

 جواب دادن به این سوال کمی پیچیده است. با وجود آنکه مردم ترکیه به شکلی گسترده علاقه مند به موضوعات سیاسی هستند، اما همیشه سهم اندکی از سیاست برده‌اند. تبلیغات منفی علیه این سازمان‌ها هم به شکلی گسترده توسط ارتش و دولت در جریان است. در مورد سازمان های خارجی باید بگویم که در ترکیه بر خلاف تصور، سازمان های بین المللی زیادی وجود ندارند. موانع زیادی برای ورود آنها به کشور وجود دارند. البته این اواخر این روند تسریع پیدا کرده است. مثلا جالب است بدانید عفو بین الملل شاخه ترکیه همین سالهای گذشته تازه توانسته است در استانبول شعبه ای را باز کند. بسیاری از سازمان‌ها در صف هستند، اما قوانین سخت و دست و پاگیر، عرصه را برای فعالیت و مشارکت بین المللی مشکل می‌کند.

– دلیل این سخت گیری‌ها را در چه می‌بینید؟

 دولت ترکیه همیشه سعی کرده مردمش را تحت نظر و کنترل خودش داشته باشد. اگر آزادی ای هم به مردم داده می‌شود همگی در چهارچوب های تعاریف دولتی قرار می‌گیرد. برای همین این خطر برای مقامات بالا وجود دارد که با زیادتر شدن این سازمان های بین المللی و ارتباط گرفتن مردم با آنها نتوانند بر کلیه کارهای آنها و حرکت های مردم کنترل داشته باشند. البته شرایط دارد فرق می‌کند. سازمان های جامعه مدنی رو به افزایش هستند و تبلیغات سو به مانند گذشته دیگر تاثیر گذار نیستند. مردم هر چه بیشتر نیاز و ضرورت وجود جامعه مدنی را درک کرده‌اند و با وجود تمام محدودیت‌ها باید بگویم که امروزه در جامعه ترکیه گروه های زیادی در زمینه های زیست محیطی، حقوق کودکان، حقوق زنان، همجنسگرایان و … وجود دارند. یک آگاهی عمومی مثبتی در این زمینه‌ها در حال افزایش است.

– شما اشاره کردید که عموم مردم با مرور زمان تغییر کرده‌اند و نگاه مثبت تری به سازمان های جامعه مدنی دارند و فعالیت های داوطلبانهی بیشتری می‌کنند. می‌توانید نمونه ای از این فعالیت‌ها را نام ببرید؟

 اهمیت به حقوق شهروندی در جامعه ترکیه رو به افزایش است. این روزها مشاهده می‌کنید بسیاری از مردم بدون اینکه عضو گروه خاصی باشند وقتی مشکلی در محله‌ی به وجود می‌آید دور هم جمع می‌شوند و سعی می‌کنند برای آن راه حل پیدا کنند. این احساس مسئولیت و حس مشارکت عموم مردم برای بهبود زندگی و محل زندگی خود امری ارزشمنده که به نظر می‌رسد در حال نهادینه شدن باشد. مثال دیگری اگر بخواهم بگویم، موردی است که چند ماه است راه‌اندازی شده. گروه‌های چهار پنج نفره‌ای درست شده‌اند که در مورد خشونت های در ارتش و در میان سربازان تحقیق می‌کنند. یعنی به پادگان‌ها نظامی می‌روند و سعی می‌کنند گزارش‌هایی از خشونت به کار گرفته شده علیه سربازان یا کارمندان تهیه کنند. بدون شک آنها مشکلات فراوانی در پیش رو دارند، اما ایجاد چنین گروه‌هایی نشان دهنده رشد روزافزون فعالیت های مدنی است.

– با وجود تلاش دولت در محدود کردن سازمان های خارجی، مردم ترکیه نسبت به آن‌ها نگاه و تفکر مثبتی یا منفی ای دارند؟
 باید بگویم در حقیقت برای مردم ترکیه تفاوتی نمی‌کند سازمانی که وجود دارد داخلی است یا خارجی، خیلی در این زمینه حساسیتی وجود ندارد و همان محدود سازمان های بین المللی ای که وجود دارند با سازمان های داخلی ترکیه روابط نزدیک و بسیار خوبی دارند. من گمان نمی‌کنم که عموم مردم به سازمان های خارجی بدبین باشند.

– ترکیه جمعیت مهاجر زیادی دارد. کشورهای اروپایی مثل آلمان یا هلند، میزبان ترکیه ای های زیادی هستند. چگونه میان فعالین داخل و خارج ارتباطی برقرار می‌شود؟ آیا نهادهای داخلی به این مهاجران در جهت رفع مشکلاتشان توانسته‌اند نزدیک شوند؟ بر عکس این مورد چطور. سازمان های ترکیه ای خارج از کشور با فعالین جامعه مدنی داخل ارتباط دارند؟

 این مورد یکی از حوزه های ضعیت جامعه مدنی ترکیه حساب می‌شود. مهاجرین در اروپا به دو دوسته تقسیم می‌شوند؛ یکی افرادی که در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی به اروپا مهاجرت کردند و افرادی که این اواخر به اروپا مهاجرت می‌کنند. این ارتباط به شکلی گسترده وجود ندارد، اما در گذشته مواردی بوده که این افراد و گروه‌ها با هم همکارهایی داشته‌اند.

– می‌توانید یک مثال در این زمینه بزنید؟

 زنانی که در دهه های گذشته به کشورهای اروپایی مهاجرت کردند با مشکلات زیادی همراه هستند. در ترکیه و بیشتر در جنوب شرقی این کشور نیز زنان از مشکلات بیشتری رنج می‌برند. در سالهای گذشته زنان این منطقه در ترکیه تجربه های خودشان از تبعیض و خشونت را با زنان مهاجر در میان می‌گذاشتند و سعی می‌کردند آنها را از تغییرات داخل آگاه کنند و همین صحبت‌ها پیوندی بوجود آورد که اندکی در موضوع خشونت خانگی علیه زنان اوضاع بهبود یافت. زنان ترکیه ای زیادی در اروپا در محیط خانه هنوز با موضوعاتی مثل ناموس و … درگیر هستند. این افراد نه همراه با جامعه امروز ترکیه پیشرفت کرده‌اند و نه توانسته‌اند خود را به جامعه ای که در آن زندگی می‌کنند همگام کنند. مشکلات و دردها برای ما شناخته شده و آشناست، اما در زمینه ارتباط میان داخل و خارج تا به امروز کار زیادی صورت نگرفته است.

– به عنوان پرسش آخر مایلم بدانم با توجه به شناختی که از ایران امروز دارید، اگر شما یک فعال جامعه مدنی در ایران بودید چه کارها و اقداماتی انجام می‌دادید؟ چه پیشنهادی برای فعالین جامعه مدنی ایرانی که در تبعید هستند دارید؟

 باید بگویم این سخت‌ترین سوال و بخش این گفتگو است. نمی‌دانم تا چه اندازه می‌توانم به این پرسش پاسخ درستی بدهم، اما اولین کاری که می‌کردم رابطه خودم با همکارانم در ایران را حفظ می‌کردم. با حفظ این رابطه بر مشکلات داخل ایران واقف می‌شدم. امکان دارد با مرور زمان بسیاری چیزها تغییر پیدا کنند و همیشه لازم هست فعالین این حوزه خود را به روز نگه دارند و بهترین روش برای اینکار حفظ ارتباط با فعالین در ایران است. همچنین احساس مسئولیت خود را تقویت می‌کردم، همیشه با خودم تکرار می‌کردم که در قبال جامعه ام مسئول هستم و هرگز هر چقدر هم که از کشورم دور باشم نسبت به آن بی تفاوت نمی‌شدم. و در نهایت عضو سازمان های حقوق بشری محل زندگی ام می‌شدم. به مانند عفو بین الملل. نباید فراموش کرد تبعید و مهاجرت یک موضوع حقوق بشری است و به عنوان یک حق در اکثر کشورها به رسمیت شناخته می‌شود. تجربه ای ندارم که خودم را جای کس دیگری قرار بدهم، اما هر روزه سعی می‌کردم در راه برطرف کردن مشکلات مردم داخل کشورم به سهم خودم قدم هایی بردارم.

– خانم «فری حبیبه سلمان» از اینکه این وقت را در اختیار ما گذاشتید صمیمانه سپاسگزارم.

من هم از شما تشکر می‌کنم و امیدوارم در آینده ای نه چندان دور چالش های پیش رو پشت سر گذاشته شود و برای همه آرزوی یک زندگی بهتر در جامعه ای آزاد و دموکرات تر را دارم.