در نخستین نشست هم‌اندیشی سازمان‌های مردم‌نهاد ایرانی مطرح شد: دغدغه‌ها و نگرانی‌های کنشگران مدنی

کنشگران داوطلب
نخستین جلسه میز هم‌اندیشی سازمان‌های غیردولتی روزهای پایانی مهرماه، در بنیاد امید ایرانیان، و با حضور دکتر عارف و با شرکت تنی چند از صاحب‌نظران مسائل اجتماعی برگزار شد. در این نشست هم‌اندیشی، کنشگران مدنی نکات مهمی را در ارتباط با وضعیت سازمان‌های مردم‌نهاد مطرح کردند. گزارشی که در زیر می‌آید خلاصه محورهای عمده مباحث طرح شده در این نشست است. بنیاد امید ایرانیان این نشست را برمبنای پرسش محوری، رونق فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد ایرانی، موانع و راه کارها سامان داده بود.

سخنران اول:
دکتر محمدرضا عارف

• در کشورهای توسعه‌یافته اصل برنامه‌ریزی‌ها مبتنی بر تقویت «سرمایه اجتماعی» است.
• «نفت» سرمایه اصلی کشور نیست، بلکه نیروی پیش‌برنده برای ایران، «سرمایه انسانی» آن است.
• سمن‌ها تنها خالق سرمایه اجتماعی نیستند، بلکه کارکرد مهم‌تر آن‌ها، حفظ سرمایه اجتماعی است.
• سمن‌ها حافظ و خالق سرمایه اجتماعی.
• نقش کلیدی سمن‌ها در شناسایی مشکلات و مطالبات مردم و انتقال آن به دولت.
• مشکل مهم فعلی سمن‌های ایرانی، همگرایی آن‌هاست. سازمان‌های مردم‌نهاد متعددی تشکیل می‌شوند، ولی یاد نگرفته‌اند که چطور با هم کار کنند و به همین دلیل در کارهای جمعی، اقدامات همدیگر را خنثی می‌کنند.
• سمن‌ها متاسفانه تا کنون نقش کلیدی نداشته‌اند، چون دولت‌ها نخواسته‌اند.
• سمن‌ها بدون هیچ چشم‌داشتی حاضرند بخشی از وظایف دولت‌ها را انجام دهند.
• افزایش کمّی سمن‌ها در دوره اصلاحات مطلوب بود، اما متاسفانه باید بپذیریم که برای توسعه کیفی سمن‌ها حتی در آن دوره هم ضعیف عمل کردیم.
• سنگ‌اندازی و برخوردهای سلیقه‌ای دولت‌های نهم و دهم در مسیر سمن‌ها، جامعه را از بهره‌برداری از پتانسیل‌های وسیع مردمی محروم ساخت.

سخنران دوم:
دکتر سعید معیدفر (استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران)

• مهم‌ترین علت آسیب‌پذیری سمن‌ها و مانع اصلی نقش‌آفرینی اجتماعی آن‌ها (با بررسی تاریخی در دو برهه مشروطیت و انقلاب اسلامی) سیاسی شدن و سیاسی عمل کردن آن‌ها بوده است. (مهم‌ترین مانع ماندگاری، بقا و اثرگذاری اجتماعی آن‌ها)
• در نیم قرن اخیر، همواره بخش‌هایی از حاکمیت از این‌که سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) به صورت بالقوه می‌توانند رقیب او باشند، نگران بوده است.
• در تمامی سال‌های گذشته تمام توجه بخش بزرگی از فرهیختگان ما معطوف به قدرت، سیاست و دولت بوده و اجتماع، جامعه، و مردم فراموش شده‌اند.
• موج زدن فردیت و تفرد، آسیب مهم جامعه کنونی ماست.
• اخلاق اجتماعی ما به شدت دچار انحطاط شده است.
• سه رکن اعتماد در جامعه (مردم به مردم، مردم به حاکمیت، دولت به مردم) خدشه‌دار شده است.
• در دوران انتخابات اخیر، «سرمایه اجتماعی» جدیدی ایجاد نشد، بلکه زمینه‌ای فراهم آمد تا «سرمایه اجتماعی» موجود گسترش پیدا کند.
• هر سمن حول یک دغدغه‌مندی مشخص تاسیس می‌شود. اما کارِ سمن‌ها نباید به این محدود شود که صرفا برنامه‌هایی مستقیم را در راستای آن دغدغه‌مندی اجرا کنند. بلکه فراتر از آن، باید همه جا حاضر بوده و بکوشند تا جامعه و نیز سیاست‌گذاران را به فکر، حول آن دغدغه وادار کنند.
• مسایل اجتماعی، حتی اگر حالت بحرانی بگیرند، به «مسأله» تبدیل نمی‌شوند؛ مگر اینکه ما به آنها توجه کنیم!

سخنران سوم:
دکتر شیوا دولت‌آبادی (استاد روانشناسی دانشگاه علامه و مدیر انجمن حمایت از حقوق کودکان)

• در سوئد، قانونی وجود دارد که می‌گوید اگر پنج نفر دور هم جمع شدند و توانستند به پنج نفر دیگر خدمتی ارائه کنند، می‌توانند یک NGO ثبت کنند و از حمایت دولت هم برخوردار شوند.
• کاش مدارس ما به جای تمرکز صد در صد انرژی خود بر کنکور، به دانش‌آموزان «فعالیت گروهی» و «کارهای اجتماعی» یاد می‌دادند.
• در نظام آموزشی کشورهای توسعه‌یافته، از افراد مشارکت‌کننده در فعالیت‌های داوطلبانه و اجتماعی تقدیر می‌شود و برای آنها امتیازاتی در نظر گرفته می‌شود.
• فردیت خوب نیست؛ اما فردگرایی در جمع معنا می‌یابد.

نکات طرح‌شده توسط نمایندگان سمن‌ها

۱. علیرضا امیدوار (مدیر موسسه ترویج مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها)
• چرا بسیاری از موسسات مردم‌نهاد ما، کارشان شده است فقط کتاب چاپ کردن و کارگاه برگزار کردن؟
• کار اصلی سمن‌ها باید ساختن جمع یا کامیونیتی (community) و بلند کردن صدای مسائل اجتماعی باشد.
• اگر بخواهیم سمن‌های ایرانی توانمند شوند، باید مهارت‌های علمی و اجرایی آنها را افزایش دهیم (مثل مدیریت نیروهای داوطلب، ساختن کامیونیتی، کسب درآمد یا فاند رِیزینگ و …)

۲. مجید شمسه (کارشناس ارشد معاونت اجتماعی شهرداری تهران)
• موانع توسعه فعالیت سمن‌های ایرانی عمدتا «ساختاری» هستند، نه «عاملیتی»
• نگاه حاکمیت به سمن‌ها سنگین است و معمولا حاکمیت حس می‌کند که سمن‌های مختلف می‌خواهند در جامعه به سیاه‌نمایی بپردازند.

۳. لیلا ارشد (مدیر مؤسسه خانه خورشید)
• شاید طرح مسائل زنان، کودکان و غیره توسط برخی افراد سیاسی جلوه داده شود، ولی ما فعالان سمن‌ها باید نگذاریم این مسایل جلوه سیاسی پیدا کنند. انتظار ما از دولت جدید این است که با برچسب «سیاسی» مانع فعالیت‌های سمن‌ها نشود.
• یکی از ریشه‌های تشدید آسیب‌های اجتماعی در ایران، این است که ما صورت مسائل را پاک می‌کنیم (از زنان تن‌فروش گرفته تا مشکلات و اختلالات جنسی و …)
• در مواردی، تلاش‌هایی برای کنارِ هم قرار گرفتن سمن‌ها انجام شده، ولی متاسفانه این تجربیات استمرار نداشته‌اند و صرف‌نظر از موانع ایجادشده از طرف دولت‌ها، جاه‌طلبی‌ها و قدرت‌طلبی‌ها به این قبیل حرکت‌های ارزشمند ضربه زده و مناع تداوم آنها شده‌اند. ما در قالب میز هم‌اندیشی سمن‌ها باید ببینیم که چطور می‌شود این مساله را حل کرد و از در کنار هم بودن قوی شد.

۴. تایماز سید مصطفایی (مدیر اجرایی مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین)
• ما در «میز هم‌اندیشی سمن‌ها» باید یک خروجی دقیق و مفید داشته باشیم. مثلا الان ستاد ساماندهی شورای شهر تهران چند سال است که تعدادی از سمن‌ها را جمع کرده، اما خروجی قابل اعتنایی نداشته است.
• خوب است در «میز هم‌اندیشی سمن‌ها» یه سری کارگروه تشکیل بدهیم (مثلا آسیب‌های اجتماعی، حقوقی، محیط زیست و …) بعد در هر کارگروه پروژه‌هایی جداگانه را تعریف کرده و خروجی آنها را به دولت و سایر نهادهای سیاست‌گذار ارائه کنیم.
• باید به ریشه‌یابی این مساله بپردازیم که چرا بسیاری از سمن‌ها همدیگر را قبول ندارند.

۵. فرشید یزدانی (فعال حقوق کودک)
• گام اول این است که به آسیب‌شناسی داخلی وضعیت سمن‌ها بپردازیم. بررسی مسایل مربوط به «ساختارهای خارجی»، باید گام بعد از «آسیب‏شناسی داخلی» باشد.
• ما مسائل متعددی در زندگی روزمره داریم (آلودگی هوا، مسأله آب و …) باید سمن‌ها به طور مشترک به دنبال این باشند که قدری فضا بازتر شود تا بتوان لااقل نسبت به این مسایل اعتراض شفاهی داشت!
• داوطلبان فعال در سمن‌ها، مرفه‌ بی‌درد نیستند! (پیش‌تر آقای شمسه اشاره کرده بودند که بسیاری از نیروهای داوطلب فعال در سمن‌ها، دغدغه نان ندارند.)

۶. آقای قویدل (مدیر کانون هموفیلی ایران)
• باید بپذیریم که توسعه فعالیت سمن‌ها، پدیده‌ای هست در راستای تحکیم دموکراسی
• ما برای سمن‌ها اصلاً قانون دقیق و مشخصی نداریم. همین الان قانونی برای فعالیت سمن‌ها در مجلس در حال بررسی است که با پیش‌نویس اولیه تنظیم‌شده توسط سمن‌ها، به شدت اختلاف دارد.
• در دوران اصلاحات متاسفانه نظارت بر سمن‌ها را به سیاسی‌ترین وزارتخانه کشور سپردند. نتیجه این تصمیم‌گیری غلط، این شد که در یکی از مجامع عمومی موسسه خود ما، پلیس حاضر شده بود!
• ایده‌آل این است که سمن‌های ایرانی سازمانی مانند «نظام پزشکی» و «نظام مهندسی» داشته باشند، که خود این ساختار با رأی سمن‌ها شکل بگیرد و بخش عمده سازوکار ناظر بر فعالیت سمن‌ها هم در همین ساختار مشخص شود.

۷. علی محمددوست (مؤسسه مردم‌نهاد تعالی)
• متاسفانه در سطح جامعه، تعریف درستی از «کارِ داوطلبی» نداریم.
• در اثر ادغام سازمان ملی جوانان با سازمان‌های متکفل ورزش، هم‌اکنون بسیاری از سمن‌های تعامل‌کننده با سازمان ملی جوانان، مجبورند با وزارتخانه‌ای هماهنگ شوند که عمده دغدغه‌اش ورزش است.

۸. آقای افقهی (پایشگران محیط زیست ایران)
• متاسفانه در بسیاری از رسانه‌ها، نوعی نگاه منفی به فعالین سمن‌ها وجود دارد.
• اگر ساختاری تشکیل شود که بتواند سمن‌های مختلف را دور هم جمع کند و این ساختار بتواند چند سال به طور مستمر به فعالیت ادامه دهد، کمترین فایده‌اش این است که ما فعالان سمن‌ها به تدریج همکاری، احترام و به رسمیت شناختن بقیه سمن‌ها را یاد می‌گیریم.

۹. بتول عقلایی (موسسه نذر فرهنگی)
• پیامبر اکرم : مَن أصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس منهم ـ مسلمانی که در روز در مورد امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست!
• فردوسی: «همه جای ایران سرای من است ـ که خوب و بدش از برای من است»  ما باید همت کنیم و ایران را بسازیم.
• مثال فردی که «در آب افتادگان» را نجات می‌داد و پس از مدتی متوجه شد، دیوانه‌ای در بالادست آنان را به آب می‌افکنَد؛ باید به اصل و سرمنشأ مسائل توجه کنیم.

۱۰. سعید سلطانی (کارشناس اتاق فکر تجارت ایران)
• عدم «مدیریت دانایی» در اکثریت سمن‌های ایرانی، یک آسیب بزرگ است.
• «میز هم‌اندیشی سمن‌ها»، خوب است به سمت تشکیل اولین «اتاق فکر سمن‌های ایرانی» برود.

۱۱. هامون طهماسبی (دبیر گروه دوستداران محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف)
• اگرچه در سمن‌ها انسان‌های دلسوز و فعالی داریم، اما در بحث فکری و مدیریتی ضعف‌های زیادی دارند.
• گروه‌های (سمن‌ها) دانشجویی توان عظیمی دارند؛ چون دانشجوها دغدغه جدی معیشت ندارند و کلی چیز می‌توانند در فعالیت‌های اجتماعی یاد بگیرند. می‌شود با فعال کردن گروه‌های (سمن‌ها) دانشجویی، به دانشجویان احساس مفید واقع شدن را تزریق کرد و به این ترتیب تعلق خاطر آن‌ها به جامعه را بالا برد و مهاجرت آن‌ها به خارج را کاهش داد.
• راه رونق‌بخشی فعالیت گروه‌های (سمن‌ها) دانشجویی، از کانال وزارت علوم می‌گذرد.

۱۲. گل‌خانم باقری‌نیا (انجمن دنیای سالم)
• ما فعالان سمن‌ها، نسبت به حقوق اولیه خودمان بی‌خبریم.
• مهم‌ترین قانونی که قرار است ناظر بر فعالیت سمن‌ها باشد، هم‌اکنون در حال بررسی در مجلس است و ۲۵ ماده‌اش هم تصویب شده، در حالی‌که متاسفانه اکثر سمن‌های فعال به کلی از این مساله بی‌خبرند.
• متأسفانه ما در سمن‌های مختلف تبدیل به جزایر پراکنده شده‌ایم و به پا گرفتن چنین جمع‌هایی به شدت نیاز داریم.
• یک مأموریت مهم «میز هم‌اندیشی سمن‌ها» باید تلاش برای تأثیرگذاری بر قانون سمن‌ها باشد که در حال حاضر در حال تصویب در مجلس است.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.