سازمان هاي غيردولتي موتور محرک جامعه مدني در ايران

جهانی شدن مسائل جدید و عمده ای را بر پیکره نظام بین‌المللی وارد ساخته است. سازمان‌های غیردولتی یا همان NGO ها (ationzorgani government Non) از مسائل به روز و جدید دنیای حاضر هستند. این سازمان‌ها که ساختار متفاوت از سازمان‌های دولتی دارند عنصر اصلی جامعه در برابر دولت محسوب می‌شوند. سازمان‌های دولتی ساختاری بالا به پایین دارند و از قلب جامعه و مردم شکل می‌گیرند. این سازمان‌ها تاریخچه پیدایش معینی ندارند اما به هر حال ویژگی‌های خاصی را دارا هستند این سازمان‌های غیر حکومتی- خودجوش- غیر انتفاعی -داوطلبانه و دارای تشکیلات ساختاری هستند که به نوعی پاسخگوی بخشی از نیازهای جامعه می‌باشند عرصه فعالیت‌های این سازمان‌ها گسترده و متنوع است و از اقدامات خیریه ای تا تجاری. از تجاری تا فرهنگی-اجتماعی و… را در بر می‌گیرد. این گونه سازمان‌های غیردولتی عنصر اصلی یک جامعه مدنی پویا قلمداد می‌شود این سازمان‌ها مسائلی همچون کمک به تحقق اصل آزادی انجمن‌ها، تشویق کثرت گرایی در جامعه، ایجاد تعادل اجتماعی و قواعد قانونی آن، بالا بردن بازدهی منابع انسانی و مالی و… را در بردارند. شکل گیری جامعه مدنی در ایران به ایجاد توازن میان بخش‌های دولتی و غیردولتی بستگی خواهد داشت. توسعه و استقرار مردم سالاری در ایران در گرو شکل گیری این جامعه مدنی همراه با تحول آن در درون دولت است. در گفتمان دولت و جامعه مدنی زمانی توازن حاکم می‌شود که نهادهای مردم سالار شکل گیرند. یک جنبه مشخص از این نهادهای مردم سالار، NGO است. توسعه نهادهای مردم سالار در ایران همواره با مشکلات و محدودیت‌هایی چه از جانب ساختار سیاسی و چه از جانب ساختار اجتماعی روبه رو بوده است. البته اقداماتی برای توسعه این سازمان‌ها مخصوصاً از سال ۱۳۷۶ شمسی با روی کار آمدن فعالان جامعه مدنی صورت گرفت. اساسی‌ترین اقدام دولت در این زمینه را می‌توان تصویب آیین نامه اجرایی، تاسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی در بهمن ۱۳۸۱ بیان کرد. دهه دوم و سوم انقلاب، فعالیت سازمان‌های غیردولتی گسترده می‌گردد اگرچه هنوز مشکلات فراوانی برای فعالیت NGO ها در ایران وجود دارد. اقدامات متعددی زمینه ساز سازمان‌های غیردولتی در ایران پس از سال ۱۳۷۶ شد. مسائلی همچون ظرفیت سازی و توانمند سازی چه در سطوح فردی سازمانی-محیطی، ایجاد نشست‌ها و همایش‌ها مانند نشست بوشهر (۱۳۷۶ ش)، نشست مشهد (۱۳۸۰ ش) کرمان و یزد و… کمک شایانی به ظهور NGO ها در ایران کرد.
باید اشاره کرد علیرغم رشد کمی سازمان‌های غیردولتی در ایران، ما هنوز شاهد فراز و نشیب‌های فراوان در این زمینه هستیم. مهم‌ترین عامل در این زمینه طرز نگرش دولت فعلی و نخبگان حکومتی به NGO ها است.
متأسفانه بعضاً نگرش از موضع قدرت و همچنین نگاه از بالا به پایین دولت به NGO ها حضور فعال NGO ها را با چالش روبه رو کرده است. اما باید اذعان کرد که رشد گسترده ارتباطات جهانی همچون اینترنت، ماهواره‌ها و در نهایت رشد آگاهی از یکسو و ایجاد ذهنیت مبتنی بر حل مشکلات از دل جامعه و (نه دولت) در میان مردم شعله‌ها را برای شکل گیری NGO ها روشن نگه داشته است. اجرای برنامه سوم و چهارم توسعه زمینه را برای تقویت بخش غیردولتی فراهم آورده است بر اساس یک برآورد در سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۴ تعداد سازمان‌های غیردولتی در ایران پانزده برابر شده‌اند. با بیان این مسائل باید اذعان کرد که با توجه به فرهنگ و حسن همکاری و نوع دوستی  در میان ایرانیان، جمهوری اسلامی ایران قابلیت‌های فراوانی در ایجاد و گسترش سازمان‌های غیردولتی داراست. آسیب شناسی سازمان‌های غیردولتی در ایران کمک فراوانی به شناسایی نقاط ضعف این سازمان‌ها می‌کند. شناسایی این نقاط ضعف می‌تواند در آینده زمینه ساز حل این مشکلات و نواقص شود و به پویایی آن‌ها کمک کند. همان طور که آسیب‌های بیرونی همچون طرز نگرش دولت و حکومت به سازمان‌های غیردولتی و ساختار حکومتی و… در رشد NGO ها  موثرند. باید مهم‌ترین ضعف NGO ها در ایران را ناشی از آسیب‌های درونی آن‌ها نام برد. آسیب‌های درونی به مجموعه مسائل درون سازمان و ناشی از عملکرد کل سازمان و روابط بین آن‌ها اطلاق می‌شود. در یک نگاه رویکرد انتقادی به ساختار سازمان‌های غیردولتی مسائل مختلفی را می‌توان به عنوان آسیب‌های درونی استخراج کرد مسائلی همچون تک محوری و خود برتر بینی افراد و اعضای فعال، عدم طی دوره‌های آموزشی و علمی و در نهایت آشنا نبودن با کار تشکیلاتی و گروهی حاشیه نشینی و نبود عملکرد حرفه ای بین اعضا. نبود ابتکار، خلاقیت و آفرینندگی، بی توجهی به مسائل روز، عدم دسترسی به دستگاه‌های تبلیغاتی و نداشتن یک سیستم اطلاع رسانی، دور ماندن نخبگان فکری از این سازمان‌ها و…از چالش‌های پیش روی سازمان‌های غیردولتی در ایران است. در میان مشکلاتی که ارائه شد موانع و محدودیت‌های دیگری نیز وجود دارند که حیاتی‌تر و مهم‌تر قلمداد می‌شوند مهم‌ترین مسئله تشکیل NGO توانایی مالی و مادی این سازمان می‌باشد. امروزه مدرن‌ترین سازمان‌های غیردولتی در دنیا از پیشرفته‌ترین راه‌ها برای تأمین هزینه‌های مالی خود استفاده می‌کنند.   نگاهی به ساختار NGO ها در کشورهای پیشرفته و مخصوصاً اروپایی این مسئله را مشخص می‌سازد. امروزه سازمان‌های غیردولتی از مسیرهای گوناگون
و متفاوتی برای قدرت یابی مادی خود استفاده می‌کنند کمک‌های بین‌المللی و سازمان‌های بین‌الملل- بخش خصوصی -داشتن خلاقیت و نوآوری و فروش کالا و محصولات سازمان‌ها، حق عضویت و کمک‌های مردمی  مجراهایی هستند که سازمان‌های غیردولتی مدرن از آن استفاده می‌کنند. در زمینه کمک‌های بخش خصوصی نیز باید عدم اعتماد بین بخش خصوصی و NGO ها را از مهم‌ترین موانع قلمداد کرد. بخش خصوصی  با قدرت مالی خود در ایران می‌تواند زمینه ساز رشد NGO ها  گردد و حتی از این سازمان‌ها در راستای منافع خود نیز استفاده کند. NGO های فعال همیشه با خلاقیت و نوآوری می‌توانند بخشی از هزینه‌های مالی خود را تأمین کند محصولات و کالاهای فرهنگی -اجتماعی که توسط اعضای سازمان غیردولتی ساخته می‌شوند می‌تواند بخش قابل ملاحظه ای از هزینه مالی آن تأمین کند. فروش نشریه روزنامه، بولتن‌های خبری و… امروزه در ردیف این نوآوری قرار می‌گیرند که متأسفانه بسیاری از سازمان‌های غیردولتی از این عرصه دور هستند. در کنار مسائل فوق کمک‌های مردمی و حق عضویت اعضا به عنوان سنتی‌ترین روش مد نظر است. باید این مسئله را اذعان کرد که تکیه صرف بر کمک‌های مردمی و حق عضویت اعضا اگرچه در کوتاه مدت پاسخ گو می‌باشد اما در دراز مدت و با گسترش حوزه فعالیت سازمان غیردولتی نمی‌تواند به طور کامل کارساز باشد. از طرفی حق عضویت سنگین NGO می‌تواند انگیزه افراد و مردم را برای پیوستن به این سازمان‌ها کمرنگ کند. مسلماً دسترسی NGO ها به شبکه سازی و فضای جهانی اینترنت نیز می‌تواند راه را برای گسترش ارتباط بین NGO ها و همچنین با بازاریابی و تأمین هزینه مالی نیز فراهم سازد ضمن اینکه اینترنت می‌تواند پل ارتباطی سازمان غیردولتی ایران با سازمان‌های غیردولتی بین‌الملل گردد. رو آوردن NGO ها به مسائل مشترک همچون مسائل زیست محیطی، حقوق شهروندی، موضوع‌های ویژه جوانان و… زمینه ساز رشد NGO ها در ایران می‌گردد. از طرفی دولت و ساختار سیاسی نیز موظف به ایجاد شرایطی برای رشد NGO ها‌ست و سازمان‌های غیردولتی صدایی است که از دل جامعه و مردم برمی خیزد. دولت موظف است با قرار دادن امکانات خود در اختیار NGO ها مخصوصاً رسانه‌های گروهی (تلویزیون، رادیو و…) زمینه را برای هرچه بلندتر شدن این صدا فراهم آورد. طبیعتاً با گذشت سی سال از انقلاب اسلامی و روی کار آمدن دهمین دولت این سؤال بیش از گذشته مطرح می‌شود که جایگاه سازمان‌های غیردولتی در آینده کجاست؟   

نويسنده : حسين جمشيدي کارشناس ارشد علوم سياسي

پیوند این مطلب در تارنمای مردم‌سالاری

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.