Article
کتابخانه مهتاب نوروزی٬ تلاشی غیردولتی برای حفظ سوزن‌دوزی اصیل
کنشگران داوطلب- مریم میرزا
یک سال از مرگ‌اش گذشت. نامش مهتاب نوروزی بود. از اهالی روستای قاسم‌آباد در هفتاد کیلومتری ایرانشهر در سیستان و بلوچستان ایران و یکی از معدود اساتید سوزن‌دوزی بلوچ و مشهورترین آن‌ها. تعدادی از آثار مهتاب نوروزی از جمله سوزن‌دوزی‌هایی که به سفارش فرح پهلوی٬ آخرین ملکه ایران٬ در دهه پنجاه شمسی دوخته است در موزه سعدآباد تهران نگهداری می‌شوند.
آخرین بار که به طور گسترده در مطبوعات ایران دیده شد در سال ۱۳۸۶ بود که در همايش «گنجينه‌های ازيادرفته» كارهای سوزن‌دوزی اصيل او در معرض تماشا قرار گرفت و از وی تقدير شد. اگرچه بافته‌های دست و رنج‌اش برایش چند تقدیر دولتی را به همراه آورد٬ تنها چهار سال پیش از فوت و پس از هشت سال دوندگی در دی ماه ۱۳۸۷ توانست از بیمه و مستمری برخوردار شود.
با این‌همه او میراث خود٬ زمینی در روستای قاسم‌آباد را وقف ساختن کتابخانه کرد که تیرماه امسال در اولین سالگرد درگذشتش به حمایت دو انجمن افتتاح شد.
<در روستای قاسم‌آباد بلوچستان ایران نیز خشکسالی و نابودی کشاورزی سوزن‌دوزی زنان را به یکی از اصلی‌ترین منابع تامین هزینه زندگی اهالی این روستا تبدیل کرده و غم نان مجالی برای جولان دغدغه حفظ سوزن‌دوزی اصیل باقی نگذاشته ست. سوزن‌دوزها به ناچار به سفارش دلال‌ها تن می‌دهند و این در حالی‌ست که سوزن‌دوزی طی قرن‌ها با آموزش مادر به دختر در بلوچستان تداوم یافته است و تنها را انتقال آن به نسل بعدی هم آموزش است.
از همین رو و به گفته یکی از نزدیکان مهتاب نوروزی با توجه به این‌که لازمه‌ی حفظ و احیا سوزن‌دوزی اصیل بلوچ مهیا شدن زیر ساخت‌های فرهنگی٬ اجتماعی و اقتصادی در روستای قاسم‌آباد است٬ ساخت کتابخانه به عنوان یکی از زیرساخت‌های فرهنگی در دستور کار قرار گرفت.
نقطه صفر کتابخانه
ایده ساخت کتابخانه در قاسم‌آباد برمی‌گردد به فروردین ماه ۱۳۹۰ که در جلسه‌ای که با حضور مهتاب نوروزی در تهران او زمین خود را برای ساخت کتابخانه و سایر امور فرهنگی و آموزشی واگذار کرد. پس از تامین بودجه لازم دراواخر بهار ۱۳۹۱ -که هنوز مهتاب نوروزی زنده بود- از روستای قاسم‌آباد بازدید شد و در آبان ۱۳۹۱ کلنگ احداث کتابخانه با حضور نمایندگان انجمن‌های حمایت‌کننده از طرح و مقامات محلی به زمین زده شد. سر انجام در ۲۴ تیرماه ۱۳۹۲ همزمان با سالگرد درگذشت این استاد سوزن‌دوزی اصیل کتابخانه افتتاح شد.
در حال حاضر این کتابخانه هزار جلد کتا‌ب دارد که قرار است نهاد کتابخانه‌های عمومی سیستان و بلوچستان به کتاب‌های این کتابخانه بیافزاید.
به گفته یک منبع محلی مردم روستای قاسم‌آباد از این‌که بعد از چند دهه به روستا‌یشان توجه شده از ساخت کتابخانه استقبال کرده‌اند. وی پیش‌بینی می‌کند زنان و کودکان روستا اشتیاق بیش‌تری برای بهره‌وری از کتابخانه داشته باشند.
افتتاح کارگاه‌های آموزشی سوزن‌دوزی بلوچ
در کنار افتتاح کتابخانه٬ افتتاح کلاس/ کارگاه‌های آموزشی که مکانی مستقل برای آموزش سوزن‌دوزی اصیل باشد از سوی اعضای “انجمن دانش‌آموختگان دبیرستان جامع شمیران” در حال پیگیری‌ست. کلنگ احداث کلاس‌های آموزشی همزمان با افتتاح کتابخانه در روز ۲۴ تیر به زمین زده شد و گفته می‌شود عملیات اجرایی آن به دلیل گرمای شدید هوا از پاییز شروع خواهد شد.
متولی کتابخانه ۱۰۰۰ کتابی مهتاب نوروزی و یکی از مدرسان سوزن‌دوزی که فعلا سوزن‌دوزی را با شیوه‌ها و طرح‌های اصیل آن در منزل خود آموزش می‌دهد٬ زینب نوروزی٬ برادرزاده مهتاب است که سوزن‌دوزی را از او آموخته است.
زینب نوروزی سعی در بازاریابی و فروش آثار سوزن‌دوزی به صورت مستقل از دلالان دارد. گفته می‌شود او خود را متعهد به حفظ تمامی ویژگی‌های اصیل و سنتی بلوچ‌دوزی مثل تکنیک‌های دوخت و فرم نقوش و اسامی سنتی نقوش و در حد توان رنگ‌بندی سوزن‌دوزی می‌داند.
وضعیت فعلی سوزن‌دوزی اصیل و آینده آن
منابع محلی می‌گویند دلالان و واسطه‌هایی که روزگاری زنان و دختران بلوچ را “استثمار” می‌کردند چند سالی‌ست که به سراغ زنان افغان رفته‌اند. برای دلالان و واسطه‌ها و همچنین زنان افغان حفظ اصالت‌های بلوچ‌دوزی اهمیتی ندارد و تنها موضوع مهم این است که دوخت در زمان کمتر انجام گیرد تا بازار پرفروش لباس زنانه بلوچی تامین شود. بر همین اساس و با توجه به کیفیت و زمان کار٬ قیمت فروش یک سوزن‌دوزی زن افغان با احتساب سود دلالان و مغازه‌داران از دستمزد زنان و دختران بلوچ ساکن قاسم‌آباد کمتر است.
گفته می‌شود بیش از ۹۰ درصد سوزن‌دوزی‌های موجود در بازار زاهدان و ایرانشهر را زنان افغان مقیم افغانستان و یا مقیم ایران تولید می‌کنند و سوزن‌دوزی‌های وارداتی از افغانستان بدون هیچ گمرکی به ایران وارد می‌شوند.
“این در حالی‌ست که در خود ایران شرایط تولید مناسب نیست و مواد اولیه مانند پارچه و نخ مناسب به سختی در بازار پیدا می‌شود.” به گفته یک منبع محلی اگر وضعیت به همین منوال باشد و بی‌توجهی ادامه داشته باشد در چند سال آینده دیگر زنان و دختران بلوچ تسلط‌‌شان را به اصالت‌های طرح و نقش و رنگ و شیوه‌های دوخت از دست خواهند داد و اسامی اصیل که نشان‌دهنده باورهای سنتی و تاریخی‌ست فراموش خواهد شد.
افتتاح کتابخانه مهتاب نوروزی و کارگاه‌های آموزشی تحت نام او یکی از تلاش‌های غیردولتی برای مبارزه با فراموشی سوزن‌دوزی اصیل زنان بلوچ ایران و رونق اقتصادی منطقه است.
Leave a Comment