تاکید فعالان و پژوهشگران بر فعالیت پرتوان و مستدام زنان در نشست انجمن جامعه شناسی

مدرسه فمینیستی: گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران در ششم دی ماه میز گردی با حضور دکتر شهلا اعزازی، دکتر محبوبه پاک نیا، فریده ماشینی، دکتر افسانه وارسته فر و شرکت افراد صاحب نظر حوزه زنان همچون دکتر شیرین احمدی نیا، دکتر افسانه نجم آبادی، فخرالسادات محتشمی پور، دکتر ناهید توسلی، منیژه نجم عراقی و… برگزار كرد.

مرکز امور زنان و خانواده دعوت را نپذیرفت: دیکر کار پژوهشی انجام نمی دهیم…

این میز گرد با هدف بررسی دستاورد های پژوهشی این مراکز و تاثیر ان در بهبود وضعیت زنان در ایران و با حضور جمع متنوعی از صاحبنظران، اساتید، مترجمان و فعالین مراكز غیر دولتی(NGO) در دانشكده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. طبق گفته برگزارکنندگان این میزگرد، از مركز امور زنان و خانواده نیز برای شركت در این میزگرد دعوت به عمل آمده بود كه متاسفانه معاونت پژوهشی این نهاد اعلام كرده بودند كه “دیگر كار پژوهشی انجام نمی دهند و به كار فرهنگی می پردازند” و بدین ترتیب دعوت را نپذیرفته بودند.

چهار سخنران با حضور تعدادی از صاحب نظران حوزه زنان

چهار سخنران اصلی میزگرد، دكتر شهلا اعزازی (مدیر گروه مطالعات زنان)، دكتر محبوبه پاك نیا (دانش آموخته ی علوم سیاسی از فرانسه و عضو پژوهشكده ی زنان دانشگاه الزهرا )، مهندس فریده ماشینی (كارشناس ارشد مطالعات زنان و عضو گروه زنان پژوهشكده ی تعلیم و تربیت) و دكتر افسانه وارسته فر (دكترای جامعه شناسی از فرانسه و مدرس دانشگاهی مطالعات زنان) بودند كه البته جلسه پس از اتمام سخنرانی ها در ادامه به شكل جمعی و با اظهار نظرات صاحب نظران شركت كننده اداره شد.

شهلا اعزازی: این مجموعه ای كه در حوزه زنان به پژوهش پرداخته اند تا به امروز چه کارنامه ای داشته اند؟

در ابتدای جلسه دكتر شهلا اعزازی با تسلیت درگذشت دكتر محمد عبدالهی جامعه شناس و رئیس هیئت مدیره ی انجمن جامعه شناسی در دو دوره كه از بانیان ساختار فعلی و گروه های متعدد انجمن جامعه شناسی بودند، یاد ایشان را گرامی داشت. اعزازی سپس در ادامه سخنان اش از حضور گسترده صاحبنظران حوزه زنان در میزگرد تشکر کرد و هدف میزگرد را بررسی كارنامه پژ‍وهشی مطالعات زنان اعلام كرد. وی همچنین اضافه كرد: مسئله زنان در ایران مساله جدیدی نیست بلكه سابقه یکصد ساله دارد و فعالیت زنان را می توان از دوران مشروطه ردیابی کرد. این فعالیت ها خارج از فضای دانشگاهی و به شكل فعالیت های غیر دولتی از طرف فعالان حوزی زنان و بدون پژوهش های علمی انجام گرفته است كه با دست آوردهای مهمی نظیر حق تحصیل دختران اساسا راه را برای زنان امروز و مشخصا همه ی ما كه در این جلسه شركت كرده ایم باز كرده است. انجمن ها و سازمان های غیردولتی همواره در رابطه پر تنشی با دولت قرار داشته اند؛ زمانی به شكل رسمی و گاه با حمایت دولت و زمانی نیز با محدودیت ها و مشكلاتی كه دولت برایشان به وجود می آورد به فعالیت خود ادامه می دادند و در این وضعیت بود كه این فعالیت ها ( غالبا غیر دولتی) دستاوردهایی نظیر بالا بردن سن ازدواج دختران و اجازه خروج از كشور دختران مجرد را به همراه داشته اند.

شهلا اعزازی: این مجموعه ای كه در حوزه زنان به پژوهش پرداخته، توانسته چیزی به بدنه مطالعات زنان بیافزایند؟ شهلا اعزازی در جای دیگری از سخنان خود تاکید کرد: «حدود ده سال از كنفرانس پكن می گذشت كه رشته ی دانشگاهی “مطالعات زنان” تاسیس شد و دغدغه های زنان به محیط آكادمیك و پژوهشی راه پیدا كرد. بدون شک این خواست فعالان زن كه بتوانند از جهت نظری نیز تقویت شوند، به كرسی نشانده شد. اگرچه امروز همین رشته دانشگاهی”مطالعات زنان” نیز بسیار دستخوش مشكلات عدیده ای نظیر دستور العمل ها و كاركردهایی كه به آن دیكته می شود و نپذیرفتن دانشجو در سالهای اخیر شده است.

اعزازی در ادامه افزود: «به موازات راه اندازی رشته مطالعات زنان در سال 1995، دفاتر امور زنان در اكثر وزارتخانه ها به راه افتادند كه از دفاتر فعال می توان به دفتر امور زنان وزارت كشور، آموزش و پرورش و بهداشت اشاره كرد و به این ترتیب بود كه ما با مجموعه ای از دانشگاه ها، پژوهشكده ها و دفاتری مواجه شدیم كه به مسائل زنان می پرداختند. حال پرسش اصلی ما در این میزگرد این است كه این مجموعه ای كه در حوزه زنان به پژوهش پرداخته اند تا به امروز چه کارنامه ای داشته اند؟ آیا توانسته اند چیزی به بدنه ی مطالعات زنان بیافزایند؟ آیا اساسا مسائل واقعی زنان را پیگیری كرده اند یا پژوهش هایی با نتیجه های بدیهی انجام داده اند؟ آیا اصلا می توانستند به مسائل واقعی زنان بپردازند؟»

محبوبه پاک نیا: برای ترسیم چهره ای واقعی از زنان، ادبیات و نگارش زنانه کاراتر از پرسش نامه هاست

سخنران دوم این میزگرد دكتر محوبه پاك نیا، نویسنده كتاب “رودابه و سودابه”، بود كه به واسطه ی عضویت در پژوهشكده ی زنان دانشگاه الزهرا و همچنین پژوهش های ایشان در مورد “نوشتار زنانه”، در رابطه با پرسش اصلی میزگرد، به سخنرانی پرداخت. پاک نیا، بحث خود را با بین رشته ای دانستن رشته ی مطالعات زنان و ارتباط تنگاتنگ آن با ادبیات، جامعه شناسی و علوم سیاسی آغاز كرد. وی انگیزه های ابتدایی خود را برای ورود به رشته ی مطالعات زنان و همینطور ادبیات، برخورد با یکی از اشعار فردوسی دانست، همان بیت فردوسی که می گوید:”زن و اژدها هر دو در خاک به / جهان پاک از این هر دو ناپاک به “. وی گفت: پس از اولین برخوردم با این شعر به مطالعه ادبیات كلاسیك ایران و شاعرانی همچون فردوسی و نظامی پرداختم و اینجا بود كه متوجه شدم كه شاعران گرانقدر و بزرگ ما سخنگوی چه دیدگاه هایی در مورد زنان بوده اند و از همین رو اشعار آنان نیاز به خوانش دوباره دارد، اگرچه واضح است كه این بزرگان اساسا قرار نیست دغدغه مسائل زنان داشته باشند.

محبوبه پاک نیا در ادامه سخنان خود یادآور شد: به نظر می آید كه برای بهتر فهمیدن وضعیت زنان، باید به لایه های عمیقتر و زیر ساخت ها توجه كرد و می توان از سه دیدگاه فلسفی، اجتماعی و فرهنگی به مسئله ی زنان پرداخت. در حوزه ی فرهنگی، شاخص فرهنگ را می توان ادبیات (كه پتانسیل كلیشه سازی دارد) دانست كه این بیان ادبی (یعنی شعر و داستان) به گونه ای است كه مورد سوال قرار نمی گیرد، چرا که شاید بتوان گفت كه خواننده در حقیقت شعر یا رمان را می بلعد و آن را مورد نقادی یا پرسش قرار نمی دهد. امروز رمان و كتاب های شعر، تا حدود زیادی با توجه به نیاز بازار نوشته شده اند و مشغول به ساختن كلیشه های جدید از زن امروز هستند. این درحالیست كه كلیشه های جدید اساسا در كار ساخت موجودی غیر واقعی (دوگانه ی “زن ستمدیده/ ابر زن” ) است و نتیجه ی آن تنها سردرگمی بیشتر زن امروزی در محیط كار، در رابطه با همسر و در محیط خانه است. شاید چهره ی واقعی زن را بتوان تنها در نگارش هایی یافت كه در آنها زنان دست از خود سانسوری برمی دارند. از همین روست که شاید بتوان ادعا كرد كه ادبیات و نگارش زنانه بسیار كاراتر از پرسش نامه های پر شده توسط زنان در ترسیم چهره ای واقعی از زنان، به پژوهش در این حوزه كمك خواهد كرد.

فریده ماشینی: مدیران از گروه مطالعات زنان آموزش و پرورش و پژوهش های ما انتظار نتیجه های دلخواه خود را دارند

سخنران بعدی میزگرد مهندس فریده ماشینی بود که بحث خود را با تشكر از حضور پر شمار علاقه مندان به میز گرد آغاز کرد. فریده ماشینی این آغازیه را درحالی بیان کرد که بسیاری از حضار ایستاده بحث را دنبال می كردند و همچنان بر تعداد افراد در سالن هر لحظه اضافه می شد.

فریده ماشینی در ادامه سخنرانی خود بحث اش را چنین ادامه می دهد: پس از سال 1376 دفاتر و پژوهشكده هایی با محوریت مسئله زنان آغاز به كار كردند و میزان بازده این مراكز با توانایی و تجربه ی فعالانی كه در این مراكز فعالیت داشتند نسبت مستقیم داشت. یكی از این مراكز، دفتر امور زنان آموزش و پرورش است كه همانند بدنه ی جامعه ی فعالان زن در سالهای 76 تا 78 دوره ی بسیار پرباری را سپری كرد و البته بعد از سال 78 نیاز زیادی به دانش تئوریك در این دفتر و بین فعالان آن (ناشی از خلا پژوهشی) احساس شد. تا پیش از راه اندازی این دفتر، پژوهش ها در وزارت آموزش و پرورش بسیار سطحی (و شاید كورجنسی) انجام می شد و هیچ گاه به مسائلی نظیر جنسیت به عنوان فاكتوری اساسی و همچنین موقعیت واقعی زنان پرداخته نمی شد. اما با ایجاد این دفتر امور زنان آموزش و پرورش در آن سالها اما ما شاهد شكوفایی پژوهش در مقوله هایی نظیر پرداختن به جنسیت در آموزش و پرورش بودیم. در آن دوره در این دفتر قرار بر این شد كه پژوهش ها در سه محور دختران دانش آموز، زنان فرهنگی و موضوع جنسیت در آموزش و پرورش انجام شود. در ابتدا نگاهی به اندوخته ی اطلاعاتی كه از گذشته موجود بود داشتیم و با گردآوری اطلاعات موجود كتابچه ای را منتشر كردیم. همچنین طرح پژوهشی عظیم و كشوری را با همكاری نهاد زنان وزارت كشور وقت در مورد مقایسه ی دختران دانش آموز با پسران دانش آموز (بررسی ویژگی های تحصیلی و روان شناختی) انجام دادیم و این پژوهش تا حدود زیادی موفق به ترسیم تصویری واقعی از دختران شد.

فریده ماشینی در ادامه افزود: «البته به دلیل کمبود وقت در این جلسه، نمی توانم تمامی دستاورد های این پژوهش را در دفتر امور زنان آموزش و پرورش بررسی کنم و فقط اشاره ی كوتاهی به یكی از این نتایج می كنم.» ماشینی این نتیجه را چنین بیان کرد: «دختران در سراسر كشور از نظر نرخ قبولی و راندمان تحصیلی در وضعیت بهتری نسبت به پسران قرار داشتند در حالیكه در مورد “هوش هیجانی”،”رضایت از جنس خود” و “خودكارآمدگی” در وضعیت پایینتری نسبت به پسران قرار داشتند و این گواه نكته ظریفی است و آن این که در حالیكه دختران از نظر تحصیلی در موقعیت بهتر قرار دارند (در حالیكه كه از امكانات كمتری بهرمندند) اما همچنان این امتیاز باعث نشده است كه از جنسیت خود راضی باشند. از نتایج دیگر این پژوهش یك مورد دیگر را می خواهم ذکر کنم و آن این مسئله است كه دختران نسبت به پسران از كلیشه های جنسیتی كمتری برخوردار هستند.

فریده ماشینی سپس گفت: «همچنین گروه مطالعات زنان آموزش و پرورش در سالهای 82 و 83 كه بحث سهمیه بندی جنسیتی آزمون ورودی دانشگاه ها مطرح شده بود، دست به انجام پژوهش بسیار ارزشمندی زد كه از نتایج آن این بود كه اساسا پیش فرض قانون گذار در تصویب این قانون اشتباه بوده است و پسران هم به اندازه دختران به دانشگاه وارد می شوند اما نه از طریق كنكور سراسری بلكه از طریق آموزش های مهارتی.

فریده ماشین همچنین به مشکلات کنونی پژوهش پرداخت و از آفات كنونی پژوهش ، به رویكرد پژوهش تنها به منظور خودِ پژوهش و نه به منظور كشف نتایج و آمار جدید و حل مشكل اشاره كرد و اظهار تاسف كرد كه امروز پژوهش ها بدون نیازسنجی انجام می گیرند و در نتیجه در گنجه ها خاك می خورند. وی همچنین گفت: از دیگر مشكلات گروه زنان آموزش و پرورش، تلاش مدیران برای ادغام گروه زنان در گروه خانواده و یا اساسا كمرنگ جلوه دادن ضرورت وجود گروه زنان در آموزش و پرورش است. گذشته از این شاید بزرگترین چالش و مشكلی كه فعالان زن با آن روربرو هستند این است كه مسئله ی زنان به شكل یك مخاطره دیده می شود، یعنی از دید مدیران کنونی، مسئله ی دختران ما، به آسیبی كه حضور اجتماعی دختران برای جامعه به همراه دارد، تبدیل شده است و به طبع این نوع نگاه، آنان فکر می کنند وظیفه گروه مطالعات زنان آموزش و پرورش، كنترل آسیب اجتماعی دختران است.

فریده ماشینی همچنین به مشکل دیگر پژوهش اشاره کرد و گفت: از دیگر آفاتی كه من به صورت گذرا به آن اشاره می كنم تلاش بسیار زیادی ست كه برای متفاوت نشان دادن افراطی دختران و پسران انجام می شود و پس از تزریق این بینش، راه كارهایی نظیر تالیف كتاب های درسی متفاوت برای دختران و پسران و تفاوت مدت آموزشی آنها ارائه می دهند. در واقع به رغم تلاش گروه مطالعات زنان آموزش و پرورش برای بی طرفی در نتایج پژوهش های انجام گرفته، انتظار نتیجه های دلخواه خود را از ما و پژوهش های ما دارند.

افسانه وارسته فر: نبود خلاقیت در روش تحقیق و تکراری بودن موضوعات پژوهش در حوزه زنان ضعفی بزرگ در رشته مطالعات زنان است

سخنران آخر دكتر افسانه وارسته فر بود كه بحث خود را به پ‍ژوهش های انجام گرفته توسط دانشجویان در رشته ی مطالعات زنان اختصاص داد. ایشان گفت: از موضوعاتی كه دانشجویان برای پایان نامه ی خود انتخاب می كنند می توان به ادبیات، آموزش و پرورش و اشتغال زنان اشاره كرد كه مخصوصا در مورد اشتغال پژوهش های بسیاری انجام شده و هم چنین نشست های دانشگاهی بسیاری نیز با همین محوریت برگزار شده است. از نقاط ضعف این پژوهش ها می توان به همه گیر شدن یك موضوع خاص در مقطع زمانی كه توسط تعداد زیادی از دانشجوها به عنوان موضوع پژوهش/پایان نامه انتخاب می شود، اشاره كرد. همچنین متاسفانه اساسا به موضوع جنسیت _ با توجه به نظریات گسترده در مورد آن _ نمی پردازند و تنها جنسیت به عنوان یک فاكتور تلقی می شود كه در آخر یا تاثیری در نتیجه دارد و یا ندارد. از دیگر مشكلات این رشته در دانشگاه می توان به نبود متخصص آن رشته هم در منصب استاد و هم در جلسات دفاع، نبود خلاقیت در انتخاب موضوع پژوهش، تكراری بودن ایده ها و نبود جسارت در دانشجویان (جسارتی كه آموزش و پرورش هیچگاه آن را نپرورانده است) اشاره كرد.

افسانه وارسته فرد سپس ادامه داد: شاید بهتر باشد كه در بررسی برخی مسائل و انجام برخی از پژوهش ها به جای استفاده ی صرف از روش های كمی از روش های كیفی و یا تلفیق هر دو روش استفاده شود. به طور مثال قریب به اتفاق پژوهش ها با موضوعاتی نظیر‌” تاثیر عوامل 1 و 2 و 3 در رضایتمندی زناشویی، شغلی، موفقیت تحصیلی و …” انجام می شوند كه تنها از روش كمی استفاده می كنند. این مسئله نشان از نبود خلاقیت در روش تحقیق و محقق مسائل واقعی زنان نبودن دارد که ضعف بسیار بزرگی برای دانشگاهیان و دانشجویان رشته هایی نظیر مطالعات زنان و جامعه شناسی محسوب می شود.

یکی از کارشناسان وزارت بهداشت: وزارت بهداشت از پژوهش ها در حوزه زنان استقبال می کند

در ادامه دكتر شهلا اعزازی از بحث سخنرانان میزگرد جمع بندی كوتاهی ارائه کرد و با اشاره به حضور جمع متنوعی از زنان در سالن از همه حضار، همراهان گروه و به خصوص از فعالان NGO ها ، دكتر شیرین احمدی نیا، دكتر افسانه نجم آبادی و خانم فخرالسادات محتشمی پور و… تشكر كرد و از حاضران خواست نظرات و یا پرسش های خود را مطرح کنند. اولین پرسش با دعوت شهلا اعزازی مطرح شد: زنان و مردانی كه با دغدغه ی زنان وارد این رشته شده اند، با توجه به محدودیت ها و آرای دیكته شده از بالا، آیا در پیوند پژوهش با عمل و اجرا (در مقابل تئوری) توانسته اند موفق باشند و دستاوردی ارائه كنند؟ در پاسخ دكتر افسانه وارسته فر با اظهار تاسف از كم كاری و حتی بر چیده شدن دفاتر زنان در وزارتخانه ها، مهمترین عامل ضعف پیوند پژوهش و كار اجرایی را در نبود و عدم همكاری این نهاد ها دانست.

فریده ماشینی نیز در پاسخ به این پرسش، این مسئله را مطرح کرد باید به دستاوردهای پژوهش ها و تحقیقات انجام شده نگاه کرد و به آینده بیشتر امیدوار بود. وی تاکید کرد که در شرایط موجود و با وجود بضاعت اندک نهادهای زنان، باز هم ما شاهد دستاوردهایی هستیم. البته برای تاثیرگذاری بیشتر این پژوهش ها بر مسائل واقعی زنان از مهمترین كارهایی كه باید انجام داد بالا بردن حساسیت زنان جامعه نسبت به مسائل شان و تبدیل نیازهای خام به مطالبات جمعیاست تا بتوان خواست زنان را بر قانون گذاران و مدیران تحمیل كرد.

یكی از حاضران كه كارشناس بهداشت و در كارگروه بهداشت روانی و اعتیاد وزارت بهداشت به فعالیت مشغول است در این مورد گفت: پژوهش ها مادامی كه تولید آمار و اطلاعات جدید می كنند می توانند کاربردی باشند.. وی در ادامه افزود: در وزارت بهداشت نه تنها از پژوهش ها در حوزه ی زنان استقبال می شود بلكه اساسا این وزارت خانه به این گونه پژوهش ها نیاز دارد. او سپس بر قابلیت و ظرفیت اجرایی بودن پژوهش های انجام گرفته تاكید كرد.

فخرالسادات محتشمی پور: زمانی بود که مدیران فعالیت و پژوهش در حوزه زنان را عبث می دانستند

در انتهای این نشست فخرالسادات محتشمی پور به بیان تجربه شخصی خود در مورد مشكلات و موانع موجود بر سر راه پژوهش در حوزه ی زنان پرداخت و با یادآوری زمانی كه این رشته و پژوهش بسیار نوپا بود و از طرف سیاست مداران فعالیت عبثی دانسته می شد، خاطر نشان كرد: در كنفرانسی كه مدام گفته می شد حتی یك نفر مقاله ای برای شركت در كنفرانس ارسال نخواهد كرد، ما دویست مقاله دریافت كردیم كه بیشتر از یك چهارم آنها كاملا مناسب محورهای كنفرانس تشخیص داده شدند. در نتیجه باید به فراخوان هایی از این دست توجه بیشتری داشت چرا كه افرادی از رشته های متفاوت اما با دغدغه های مشترك در كنفرانس ها و سمینارها شركت خواهند كرد.

به رغم همه مشکلات، فعالیت زنان همچنان پرتوان و مستدام است

دكتر اعزازی در انتهای جلسه مجددا بر فعالیت پرتوان و مستدام زنان تاکید کرد و با بیان اینكه بسیار بر سر راه زنان ایجاد محدودیت و مشكلات می شود، یاد آور شد كه: این جریان پژوهش با محوریت زنان اگرچه با احداث رشته ی مطالعات زنان ظاهری رسمی یافت و با وجود اینكه حتی دیگر به طور مثال دانشگاه علامه دانشجویی برای این رشته نمی گیرد، جریانی نیست كه بتوان آن را متوقف كرد.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.