Article
تنفس جامعه مدنی ایران در رسانه‌های آنلاین
این روزها برگزاری همزمان همایشها، کارگاه‌ها، گردهمایی‌ها و حتی جلسات بحث و گفت‌وگوی آنلاین به مناسبت بزرگداشت “روز جهانی آزادی رسانه‌ها”، رسانه‌ها و سازمان‌های مربوط به دفاع از آزادی بیان را در سراسر جهان بیش از پیش به‌هم پیوند داده است.
توجه هسته مرکزی بزرگداشت «روز جهانی آزادی رسانه‌ها» که در تونس برگزار می‌شود، بر سه موضوع اصلی متمرکز شده است: «آزادی رسانه‌ها این قدرت را دارد تا در جوامع تغییر ایجاد کند»، «مشکل دسترسی به اطلاعات معتبر به آزادی رسانه‌ها لطمه می‌زند» و «چالش‌های نو برای رسانه‌ها در یک محیط جدید».
علاوه بر مراسم گوناگون در نقاط مختلف دنیا با مرکزیت موضوع‌های یادشده، این موضوع‌ها در تونس نیز در قالب همایشها، میزگرد‌ها و سخنرانی‌های گوناگون و با حضور بیش از هفتصد خبرنگار، سردبیر و مدیر رسانه‌های مختلف از سراسر دنیا به بحث و گفت‌وگو گذاشته شده است.
«آسیه امینی»، مسئول بخش سیاسی رادیو زمانه، ازجمله روزنامه‌نگارانی بوده است که در یکی از این جلسات سخن گفته است. به همین بهانه با او گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
آسیه امینی: سخنان من با یک شعر شروع شد که البته به حالت طنز گفتم این شعر در سال ۲۰۰۵ سروده شده است؛ زمانی که “بهار” شما و “زمستان” ما شروع نشده بود. این را خطاب به مخاطبان تونسی‌ام گفتم. بعد از آن اشاره کردم به شرایطی که بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ در ایران اتفاق افتاد و اینکه در این تحول‌خواهی چقدر اطلاع‌رسانی نقش داشت.
در ایران در واقع یک جنگ نابرابر اطلاعات در میان بود: در یکسو مردمی بودند که همدیگر را داشتند و چند وب‌سایت، که به‌هرحال رسانه‌های بزرگی محسوبنمی‌شوند. از داشتن تلویزیون و رادیوی غیر دولتی و مستقل محروم بودند و یک تغییر بدون خشونت و صلح‌طلبانه را دنبال می‌کردند. در سوی دیگر این جنگ، کسانی بودند که رسانه‌های بزرگ و رادیو و تلویزیون‌سراسری دولتی و حکومتی از آنها حمایت می‌کرد. نتیجه این جنگ نابرابر چنین شد که بسیاری از روزنامه‌نگاران و بسیاری از فعالان اجتماعی و سیاسی دستگیر و از وطن تارانده، و بسیاری از مردم کشته شدند.
موضوع اصلی مراسم امسال روز جهانی آزادی رسانه‌ها چه بود؟
مهم‌ترین اتفاقی که فکر می‌کنم نه تنها در تونس، که ما این روزها در بسیاری از کنفرانس‌های بین‌المللی در مورد آن می‌شنویم، شرایط جدید کشورهای خاورمیانه و به‌خصوص کشورهای عربی است. تحول‌خواهی در کشورهای شمال آفریقا، انقلاب‌هایی که در آنجا رخ داده و همچنین اتفاق‌هایی که در کشورهای سوریه، بحرین و ایران افتاده است، در کل اعتراض‌هایی هستند که در بخشی از این کشورها منجر به تغییر شده و در برخی دیگر از این کشورها نه. آنچه تا حالا در این کنفرانس بیشتر روی آن تاکید شده، تمرکز روی تأثیر رسانه، آزادی بیان و به‌خصوص رسانه‌های مدرن در روند دموکراسی‌خواهی بوده است.
این گفت‌وگوها در تونس تا چه حد به موقعیت ایران مربوط است؟
در واقع دعوت از من به همین دلیل صورت گرفت. فکر می‌کنم که یونسکو، به‌عنوان یکی از میزبان‌های اصلی و دولت جدید تونس، به‌عنوان دیگر میزبان این نشست، بخشی از این هماهنگی را انجام دادند و توجه به ایران را در همین بخش اول کنفرانس گذاشتند. جدا از آن بسیاری از خبرنگارانی که به‌خصوص از رسانه‌های تونسی در آنجا حضور داشتند، خیلی کنجکاو نسبت به دانستن در مورد شرایط ایران هستند. بسیاری از خبرنگارهای عرب از ما در مورد شرایط ایران می‌پرسند، در مورد آینده می‌پرسند و در مورد این که ما چه تجربه‌ای داشتیم و چطور به آینده نگاه می‌کنیم.
به نظر من مردم ما نتوانستند روی یک خواسته مشخص تمرکز کنند. من امروز هم در گفت‌وگو با یک شبکه تلویزیونی تونسی به این موضوع اشاره کردم که شاید یکی از دلایل اینکه در تونس انقلاب رخ داد و در ایران نه، این است که مردم ایران تجربه‌یک انقلاب و تجربه تلخی‌های بعد از آن را داشتند و حالا در برابر تغییر ساختاری و اساسی بسیار محافظه‌کار شده‌اند و به‌خصوص نگران یک تغییر ایدئولوژیک هستند. مسئله دوم این است که پراکندگی هدف‌ها نیز بی‌تاثیر نیست. یعنی پراکندگی اهداف و خواسته‌های مردم یکی از دلایلی بود که به عقیده من شرایط ایران را متفاوت می‌کند با برخی کشورهای عربی؛ مثل تونس که امروز یک دولت جدید بر سر کار دارند.
از دولت تونس صحبت کردید. به‌تازگی خبری منتشر شده است درباره جریمه نقدی تلویزیون تونسی “نسمه” به دلیل پخش فیلم “پرسپولیس”. تجربه‌شما در مورد فضای آزاد رسانه‌ها در تونس چیست؟
اتفاقاً این یکی از مسائلی بود که اینجا من را دچار شوک کرد. اتفاقا من امروز با همان تلویزیون مصاحبه کردم و به خود آنها هم گفتم که آنچه نگرانی ما، در واقع نگرانی بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق بشر و به‌خصوص فعالان حقوق زنان در ایران است، متأسفانه در تونس دارد به واقعیت نزدیک می‌شود؛ و آن هم این است که اولین قربانیان “نبود دموکراسی” و “نزدیک شدن گروه‌های تندرو و افراطی ایدئولوگ به قدرت”، در قدم اول آزادی بیان و در قدم دوم حقوق زنان است. بسیاری از روزنامه‌نگاران و آکتیویست‌های تونس دلشان نمی‌خواهد به صراحت راجع به این نگرانی‌ها حرف بزنند و ترجیح می‌دهند که امیدوار باشند به آینده، اما این نگرانی به طور جدی با این مجازات نقدی برای آقای نبیل قرویخودش را نشان می‌دهد و من فکر می‌کنم نگرانی در این مورد بسیار جدی است.
چه نظری درباره نشستی دارید که در آن شرکت داشتید؟
این بار دوم است که به تونس می‌آیم و بار اول در زمان زین‌العابدین بن‌علی بود که در کنفرانس بین‌المللی جامعه‌اطلاعاتی شرکت کردم. در فاصله این شش، هفت سال در این منطقه، در شمال آفریقا، اتفاق‌های زیادی افتاده است، ولی شاید مهم‌ترین اتفاقی که امروز توجه من را جلب می‌کند، همین حضور پررنگ‌تر رسانه‌ها و مدیا در این شرایط انقلابی تونس است. من فقط می‌توانم امیدوار باشم به این که اگر قرار است بار بعدی به تونس بیایم، شرایط بهتری نسبت به امروز و دیروز ببینم. آن چیزی که برای من مهم است، یک همبستگی بین‌المللی و یک توجه بین‌المللی به شرایط نه فقط در جامعه ما که در دیگر جوامع نیز هست.
ما ناچاریم از هم یاد بگیریم. امروز وقتی من با روزنامه‌نگاران تونسی حرف می‌زنم، دائم به آنها از تجربه‌های خودمان می‌گویم؛ از تجربه‌هایی که روزنامه‌نگاران
در ۳۳ سال گذشته بعد از انقلاب در ایران داشتند. خودمان هم ناچاریم از دیگران یاد بگیریم. به‌هرحال آنچه شبکه الجزیره دارد در مورد سوریه نشان می‌دهد و تأثیری که رسانه‌های مدرن، رسانه‌های آنلاین و رسانه‌های غیر مین-استریم یا جریان اصلی در خاورمیانه و شمال آفریقا دارند، برای ما آموزنده هستند. ما باید از این فرصت‌های کوتاه بیشتر استفاده کنیم. ما ناچاریم خودمان را تقویت کنیم، برای این که این تنها تریبون و این تنها فرصتی است که جامعه مدنی ایران می‌تواند در آن نفس بکشد.
فرشاد آریا
Leave a Comment