مقدمه ای بر آموزش حقوق بشر

چرا آموزش حقوق بشر؟

خیلی ساده می توان گفت که آموزش حقوق بشر همه اش در باره دانش، مهارت ها و ارزش های حقوق بشر است.

آموزش حقوق بشر توسط دهه سازمان ملل متحد برای آموزش حقوق بشر (1374- 1383) چنین تعریف شده است: “آموزش، ترویج و تلاش های اطلاعاتی با هدف ایجاد فرهنگ جهانی حقوق بشر از طریق انتقال دانش، مهارت ها و شکل دادن نگرش ها به سمت :

الف) تقویت رعایت حقوق بشر و آزادی های بنیادین،

ب) توسعه کامل شخصیت انسانی و درک عزت، شان و مقام آن،

پ) کمک به درک و رعایت برابری جنسیتی و دوستی میان همه ملت ها، مردم بومی و نژادها، ملیت ها، گروه های قومی، مذهبی و زبانی،

ت) قادر ساختن همه افراد برای مشارکت موثر در یک جامعه آزاد،

ث ) پیشبرد فعالیت های سازمان ملل متحد برای تامین صلح (طبق برنامه عمل دهه سازمان ملل متحد برای آموزش حقوق بشر، 1374- 1383، پاراگراف 2).

سازمان ملل متحد در دهه آموزش حقوق بشر به همه دولت های عضو سازمان ملل متحد توصیه کرد و از آن ها حمایت کرد تا  دانش حقوق بشر را هم از طریق نظام آموزش رسمی و هم آموزش عمومی و بزرگسالان در دسترس همه قرار دهند.

آموزش حقوق بشر بعنوان حق انسان

آموزش حقوق بشر خود یک حق بنیادین انسان و یک مسئولیت برای انسان است: در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر “هر فرد و هر نهادی در جامعه” به “تلاش برای کمک به رعایت این حقوق و آزادی ها از طریق تعلیم و تربیت و آموزش” ترغیب شده است. در میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی تاکید شده است که یک دولت “نباید در مسیر آموزش مردم در خصوص حقوق شان مانع ایجاد کند”.

هر چند گزارش های خبری روزانه به حقوق بشر اشاره دارد اما “سواد حقوق بشر” در جهان منتشر نشده است. دانشجویان حقوق و روابط بین الملل یا علوم سیاسی ممکن است که به مطالعه حقوق بشر در مجموعه های دانشگاهی بپردازند، اما مردم نه بطور رسمی و نه بطور غیر رسمی در باره حقوق بشر آموزشی دریافت نمی کنند. حتی فعالان حقوق بشر معمولا دانش و مهارت های حقوق بشری را با مطالعات شخصی و تجربیات مستقیم می آموزند.

زمانی که در امریکا گفته می شود که “من حقوقم را گرفتم”،  آن ها معمولا به آن دسته از حقوق مدنی و سیاسی اشاره دارند که در قانون حقوق امریکا تعریف شده و دربرگیرنده آزادی تجمع، مذهب و حق بهره مندی از دادگاه عادلانه است. اما تعداد اندکی هستند که از حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از جمله حق سلامت، بهره مندی از مسکن، یا دستمزد شایسته  بعنوان حقوق بشر درک مشخصی داشته باشند که همه آن ها در اعلامیه جهانی حقوق بشر تضمین شده است.

مردمی که از حقوق خود شناختی ندارند در مقابل تجاوز به حقوقشان آسیب پذیر هستند و غالبا فاقد زبان و یا چارچوب مفهومی هستند که بتوانند بطور موثر از خودشان دفاع کنند. اجماع جهانی برای درک آموزش حقوق بشر و برای حقوق بشر یک امر اساسی است. این اجماع به ایجاد جوامع آزاد، عادل و عاری از خشوت کمک می کند. آموزش حقوق بشر همچنین  بعنوان یک راهبرد موثر در پیشگیری از نقض حقوق بشر در حال به رسمیت شناخته شدن است.

حقوق، مسئولیت ها و عمل

آموزش مسئولیت هایی که همراه همه این حقوق  هستند، مکمل آموزش در باره حقوق بشر افراد است. از آنجا که حقوق بشر هم فرد و هم جامعه را بعنوان یک کل دربر می گیرد، مسئولیت رعایت، دفاع و ارتقاء حقوق بشر نیز مسئولیتی فردی و جمعی است. برای نمونه در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر نه تنها از دولت ها خواسته شده که به ارتقاء حقوق بشر کمک کنند بلکه از “هر فرد و نهادی در جامعه” چنین درخواستی شده است. با آموزش حقوق بشر به افراد، دانش و آگاهی مورد نیاز برای تامین چنین مسئولیتی فراهم می شود.

مسئولیت های همه شهروندان در جوامع دموکراتیک از مسئولیت ارتقاء حقوق بشر تفکیک ناپذیر است. رشد و شکوفایی دموکراسی و حقوق بشر هر دو نیازمند مشارکت فعال مردم است. آموزش حقوق بشر، یادگیری مهارت های ترویج برای بیان و اقدام روزانه به نام حقوق بشر است.

آموزش حقوق بشر همچنین بنیانی برای حل تعارض ها و ارتقاء نظم اجتماعی است. حقوق غالبا خودشان با هم به تناقض می رسند مثلا در یک شرایطی تعهد یک فرد به امنیت عمومی با آزادی بیان فرد دیگری تناقض  پیدا می کند.حقوق بشر بعنوان یک نظام ارزشی مبتنی بر احترام و برابری و عزت همه مردم می تواند برای تحلیل و حل چنین اختلافاتی، چارچوبی ایجاد کند. آموزش حقوق بشر همچنین مهارت های مذاکره، میانجیگری و ایجاد اجماع را در برمی گیرد.

اهداف آموزش حقوق بشر

آموزش حقوق بشر هم در باره حقوق بشر است و هم برای حقوق بشر.

هدف آموزش حقوق بشر کمک به مردم برای درک حقوق بشر، ارزشگذاری به حقوق بشر و برعهده گرفتن مسئولیت رعایت، تعریف و ارتقاء حقوق بشر است. خروجی مهم آموزش حقوق بشر قدرتخبشی بعنوان فرآیندی است که از طریق آن مردم و جوامع کنترلشان را بر زندگی خود و تصمیماتی که بر دیگران اثر می گذارد، افزایش می دهند. هدف نهایی آموزش حقوق بشر این است که همه مردم برای تحقق حقوق بشر، عدالت و عزت برای همه، با هم کار کنند.

آموزش در باره حقوق بشر به مردم در باره حقوق بشر اطلاعات می دهد. این اطلاعات دربرگیرنده موارد ذیل هسند:

عزت فطری همه مردم و حق آن ها برای اینکه با احترام با آن ها رفتار شود،

اصول حقوق بشر از جمله جهانی بودن، تفکیک ناپذیر بودن، و وابستگی درونی و متقابل همه حقوق بشر،

اینکه حقوق بشر چگونه مشارکت در تصمیم گیری و حل مسالمت آمیز تعارض را ممکن می سازد،

تاریخ و تداوم توسعه حقوق بشر،

قوانین بین المللی، از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشریا پیمان جهانی حقوق کودک،

قوانین منطقه ای، ملی، دولتی و محلی که قوانین بین المللی حقوق بشر را اجرا می کنند،

نقض حقوق بشر از جمله شکنجه، نسل کشی، یا خشونت علیه زنان و نیروهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، قومی و جنسیتی که عامل ایجاد آن هستند،

افراد و سازمان هایی که برای ارتقاء حفاظت و رعایت حقوق بشر مسئولیت دارند.

آموزش برای حقوق بشر به مردم کمک می کند که اهمیت حقوق بشر را احساس کنند، ارزش های حقوق بشر را درونی کنند و آن ها را مکمل زندگی روزانه خود قراردهند.ارزش های حقوق بشر و نگرش های آن از این قرارند:

تقویت رعایت حقوق بشر و آزادی های بنیادین (ماده 2-30 اعلامیه جهانی حقوق بشر)،

پرورش احترام به دیگران، عزت نفس و امید،

درک ماهیت شان انسانی و احترام به شان دیگران

همدردی با کسانی که حقوق شان نقض می شود و احساس همبستگی با آن ها

تشخیص این که بهره مندی از حقوق بشر همه شهروندان پیش شرط یک جامعه عادل و بشری است

درک ابعاد مدنی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حقوق بشر و تعارض ها در همه کشورها

ارزشگذاری برعدم خشونت و این باور که همکاری بهتر از تعارض است

آموزش برای حقوق بشر همچنین به مردم این احساس مسئولیت را برای رعایت و دفاع از حقوق بشر می دهد و از طریق آموزش مهارت ها آن ها را برای اقدامات مقتضی توانمند می سازد. این مهارت ها برای اقدام به این شرحند:

درک اینکه ارتقا و دفاع از حقوق بشر در سطوح فردی، جمعی و سازمانی می تواند به پیش برده بشود،

توسعه درک منتقدانه وضعیت حیات

تحلیل وضیعت در چارچوب اخلاقی

درک اینکه شرایط ناعادلانه می تواند بهبود پیدا کند

تشخیص حد شخصی و اجتماعی در دفاع از حقوق بشر

تحلیل عواملی که منجر به نقض حقوق بشر می شوند،

درک  اسناد و مراجع جهانی، منطقه ای، ملی و محلی حقوق بشرو توانایی استفاده از آنها  برای حفاظت از حقوق بشر

داشتن راهبردها برای واکنش های مناسب در برابر بی عدالتی

اقدام برای ارتقاء و دفاع حقوق بشر

چه کسانی لازم است که آموزش حقوق بشر ببینند؟

حقوق بشر باید بخشی از آموزش هر فردی باشد. اما گروه های خاصی نیازمند آموزش های خاص حقوق بشر هستند:

• کسانی که در معرض خطر نقض حقوق بشر قراردارند،

• کسانی که پست های رسمی دارند و رعایت حقوق بشر از مسئولیت های آن هاست،

• کسانی که توانایی آموزش دارند و در آموزش موثرند.

از میان گروه های مختلف نیازمند آموزش های خاص می توان به این گروه ها اشاره کرد:

مجریان عدالت؛

پرسنل اجرای قانونی از جمله نیروهای پلیس و نیروهای امنیتی

مسئولین زندان

وکلا، قضات، و بازپرسان

سایر مقامات دولتی و قانونگذاری؛

اعضای مجلس قانونگذاری

مسئولین بخش عمومی اعم از منتخب یا منصوب

اعضای نیروهای نظامی

سایر افراد حرفه ای؛

مربیان

مددکاران اجتماعی

متخصصین بهداشت

روزنامه نگاران و نمایندگان رسانه ها

سازمان ها، انجمن ها و گروه ها؛

سازمان های زنان

فعالان محلی و رهبران مدنی

گروه های اقلیت

اعضای جوامع حرفه ای

اعضای اتحادیه های کارگری

مردم بومی

رهبران مذهبی و سایرگروه های خاص که درگیر مباحث عدالت اجتماعی هستند

کودکان و نوجوانان

دانش آموزان در همه سطوح آموزشی

پناهندگان و آوارگان

افراد با همه گرایش های جنسی

مردم فقیر، اعم از شهری و روستایی

معلولین

کارگران مهاجر

منابع: نانسی فلاورس، شبکه آموزش حقوق بشر، عفو بین الملل امریکا، و کریستی رودلیوس – پالمر، همکاران آموزش حقوق بشر

دیوید شیمن؛ مقدمه، آموزش حقوق بشر:

“حقوق بشر موضوعی نیست که فقط مطالعه بشود و بعنوان یک پدیده بیرونی با آن بتوان برخورد کرد. دانشجویان نباید فقط در باره اعلامیه جهانی یا در باره بی عدالتی نژادی یا بی خانمانی یاد بگیرند بدون اینکه قادر بشوند چالش ایجاد کنند و در این باره فکر کنند که همه این ها برای من بعنوان فرد چه معنایی دارد. بعنوان مربیان حقوق بشر ما باید از دانشجویانمان و خودمان بپرسیم که همه این ها چه ربطی به روش روزانه زندگی ما دارد. پاسخ به این سوال به ما می گوید که ما چقدر در آموزشمان به دانشجویانمان موثر عمل کردیم.”