Article
روا داری و مسؤولیت‌های جامعه مدنی برای ترویج صلح
به مناسبت ۱۶ نوامبر روز جهانی مدارا
روا داری و مسؤولیت‌های جامعه مدنی برای ترویج صلح
رواداری یا مدارا، به «عملی عمدی گفته می‌شود برای پذیرش یا اجازه دادن به چیزی که فرد شخصاً قبول ندارد. کسی می‌تواند به شکل معنادار در مورد مدارا (پذیرفتن یا اجازه دادن) صحبت کند، که در موقعیتی باشد که بتواند نپذیرد یا اجازه ندهد.» این اصطلاح همچنین در معنای «تحمل و تاب‌اوردن» یا «پشتیبانی، حمایت یا نگه‌داشتن» (اندیشه‌ی متفاوت) هم تعریف شده است.
این تعریفی است از واژه‌ی مدارا. اما در جامعه‌ی مدنی مدارا چه جایگاهی دارد؟ درست بیست سال پیش در ۱۶ نوامبر ۱۹۹۵ بیانیه کوتاهی از سوی یونسکو تصویب شد و به امضای کشورهای عضو رسید. اما تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در سال‌های اخیر بسیاری از سازمان‌ها و کنشگران جامعه‌ی مدنی موضوع «صلح» را برجسته‌تر کرده‌اند و در ترویج فرهنگ صلح تلاش می‌کنند و بسیار همه‌گیر شده و داوطلبان بسیاری به این کارزار پیوسته‌اند. این یعنی یک حرکت مثبت و رو به پیشرفت. ولی هنوز شاهد عدم حضور صلح در برخی مناطق هستیم و انسان‌های به تنگ آمده از عدم صلح. اختلاف‌های قومی و ملی و مذهبی که مرتب قربانیان بی‌شماری را به کام مرگ می‌کشد. اما حقیقت اینجاست که در بستر فرهنگ مدارا ست که صلح نطفه می‌بندد.
امروزه مدارا به‌عنوان یک اصل پایه‌ای از سوی یونسکو شناخته شده است و کشورهای عضو نیز به این پیش شرط ضروری متعهد شده‌اند. اما چرا هنوز صلح در جهان نهادینه نشده است؟ مگر فرهنگ مدارا بستری برای شکل گرفتن صلح نیست؟ چه عواملی لازمه‌ی برپایی فرهنگ مدارا هستند؟ مگر نه اینکه کشورهای عضو یونسکو با تأکید بر این نکته که مدارا تنها یک اصل بسیار با ارزش نیست، بلکه پیش‌شرط ضروری برای صلح و رشد اقتصادی و اجتماعی همه ملت‌ها است، به ضرورت گسترش فکر مدارا در جوامع بشری، اشاره نموده و اعلامیه اصول مدارا را در شش ماده‌ی مفهوم مدارا، مدارا و دولت، ابعاد اجتماعی، آموزش و پرورش، تعهد برای عمل، روز جهانی مدارا تنظیم نمودند. اما کدامین عوامل بازدارنده هستند که همچنان شاهد جنگ‌های داخلی و بین کشوری هستیم؟ چرا هنوز اختلاف‌های قومی و ملی و مذهبی از عوامل جنگ‌افروزی هستند؟ در حقیقت نهادینه شدن «فرهنگ مدارا» سودی برای صاحبان قدرت ندارد. اما در اینجا قصد نداریم بیانیه‌ای صادر کنیم، بلکه بیشتر تأکید بر این است تا توجه افراد به این اصل بنیادین جامعه‌ی مدنی و زیربنای صلح پایدار جلب شود. برآنیم تا اذهان بشردوست را به اندیشه واداریم. به دنبال راهکارهایی باشیم تا طبق اصول اولیه‌ی مدارا و رواداری بتوان فرهنگ‌سازی کرد و برای آیندگان بستری را فراهم آوریم تا نه تنها با این مقوله آشنا بشوند، بلکه این اصول از اجتماعات کوچک مانند خانواده تا اجتماعات بزرگ‌تر را فرا بگیرد. بیست سال بیشتر از تصویب بین‌المللی این اصول نمی‌گذرد و در برابر تاریخ، بیست سال عمر زیادی نیست و هنوز باید که کنشگران اجتماعی در این زمینه فعالیت کنند و در روند کار به تبلور برسند.
شش ماده‌ی اصلی و تعاریف آنها که از سوی یونسکو تحت عنوان «اعلامیه اصول مدارا» منتشر شده است:
ماده یک: مفهوم مدارا
۱. ۱ مدارا به معنای احترام، پذیرش و ارج نهادن به فرهنگ‌های جهان ما، شیوه‌های بیان و چگونگی انسان بودن ما در تمامی غنا و گوناگونی آن است. مدارا از طریق آگاهی، صراحت، تبادل‌نظر و به کمک آزادی اندیشه، وجدان و عقیده حمایت می‌شود. مدارا هماهنگی با وجود اختلافات است. مدارا نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه همچنین یک ضرورت سیاسی و حقوقی است. مدارا فضیلتی است که صلح را ممکن می‌سازد، و کمک می‌کند تا فرهنگ صلح بر آیین جنگ چیره گردد.
۱. ۲ مدارا با کوتاه آمدن، تمکین یا چشم‌پوشی هم‌تراز نیست. مدارا بیش از هر چیز ذهنیتی است فعال که بر پایه پذیرش حقوق بشر جهانی و آزادی‌های اساسی دیگران استوار است. مدارا به هیچ‌وجه نمی‌بایستی در جهت محدود کردن این ارزش‌های بنیادی مورد سوء استفاده قرار گیرد. مدارا باید توسط افراد، گروه‌ها و دولت‌ها عملی گردد.
۱. ۳ مدارا سنگ آخر بنایی است که حقوق بشر، تکثرگرایی (همچنین تکثرگرایی فرهنگی)، دموکراسی و دولت قانونی را استوار نگاه می‌دارد. مدارا هر گونه جزم‌گرایی و مطلق‌گرایی را رد کرده و بر معیارهای تنظیم شده در اعلامیه جهانی حقوق بشر تاکید می‌کند.
۱. ۴ در تطابق با احترام به حقوق بشر، مدارا در عمل به معنای کنار آمدن با ناحقی اجتماعی و گذشتن از – و یا تضعیف اعتقادات شخصی نیست. مدارا برای هر فرد به معنای آزادی انتخاب در اعتقادات شخصی، و همزمان قائل بودن آزادی انتخاب برای دیگران است. مدارا به معنای پذیرش این واقعیت است که همه انسان‌ها، با تمامی اختلافات ظاهری، موقعیتی، زبانی، رفتاری و ارزشی، حق آن را دارند که در صلح زندگی کنند و همان‌طور که هستند، باشند. به علاوه تحمیل دیدگاه‌های شخصی به دیگران مجاز نیست.
ماده دو: مدارا و دولت
۲. ۱ مدارا در سطح عملکرد دولتی مستلزم عدالت و بی‌طرفی در دستگاه قانون‌گذاری، در کاربرد قوانین، در دادگستری و نظام اداری است. همچنین لازمه این امر برخوردار شدن بدون تبعیض تک تک افراد از امکانات اقتصادی و اجتماعی است. محرومیت و به حاشیه رانده‌شدن می‌تواند به سرخوردگی، خصومت و تعصب‌گرایی منجر گردد.
۲. ۲ در مسیر رسیدن به جامعه‌ای مدارامحور دولت‌ها می‌بایستی کنوانسیون‌های بین‌المللی موجود درزمینه حقوق بشر را تصویب کرده و در صورت لزوم جهت تضمین برخورد و شانس برابر برای همه گروه‌ها و افراد جامعه قوانین جدیدی وضع کنند.
۲. ۳ برای یک زندگی هماهنگ بین‌المللی اساسی است که افراد، مجامع و ملت‌ها ویژگی چندفرهنگی جامعه بشری را بپذیرند و محترم بشمارند. بدون مدارا صلح وجود ندارد، و بدون صلح، دموکراسی و پیشرفت نمی‌تواند وجود داشته باشد.
۲. ۴ نامدارایی اغلب خود را در قالب به حاشیه‌راندن گروه‌های بی‌دفاع و محروم کردن آنها از مشارکت اجتماعی و سیاسی همراه با خشونت و تبعیض، نشان می‌دهد. بر اساس اعلامیه «نژاد» و پیش‌داوری‌های نژادی «همه افراد و گروها حق دارند، متفاوت باشند»(اعلامیه یونسکو به تاریخ ۲۷.۱۱.۱۹۷۸، ماده ۲. ۱).
ماده سه: ابعاد اجتماعی
۳. ۱ در دنیای کنونی مدارا از هر زمان دیگری مهم‌تر است. مشخصه این دوران جهانی‌شدن اقتصاد، روز افزونی تحرک، ارتباطات، همزیستی و وابستگی متقابل، مهاجرت‌های گسترده و رانده شدن کل ساکنین مناطق، شهرنشینی و دگرگونی الگوهای اجتماعی است. از آنجا که هر بخش از جهان نمودی از گوناگونی است، نامدارائی و نفاق به‌گونه‌ای فزاینده هر منطقه‌ای را تهدید می‌کند. این امر به یک کشور محدود نمی‌شود، بلکه یک خطر جهانی است.
۳. ۲ مدارا بین افراد و همچنین در خانواده و جامعه ضروری است. مدارا و صراحت، قابلیت گوش فرادادن و همبستگی می‌بایستی در مدارس و دانشگاه‌ها و همچنین در آموزش‌های همگانی، در خانه و محل کار ترویج شوند. رسانه‌های همگانی می‌توانند با ایجاد فضاهای گفتگو و بحث آزاد و باز نقش سازنده‌ای ایفا نمایند، ارزش‌های مدارا را اشاعه دهند و خطرهای ناشی از بی‌اعتنایی به گسترش گروه‌ها و ایدئولوژی‌های نامدارا را نشان دهند.
۳. ۳ همان‌گونه که در بیانیه یونسکو در باره «نژادها» و پیش‌داوری‌های نژادی تأکید شده، می‌بایستی در همه مواردی که لازم است اقداماتی در جهت برابری در کرامت و حقوق افراد و گروه‌ها انجام گیرند. در این راستا باید گروهایی که از نظر اجتماعی و اقتصادی محروم بوده و به‌همین دلیل آسیب‌پذیر هستند، از طریق اقدامات تضمینی و کمک‌های اجتماعی بخصوص در زمینه مسکن، کار و تندرستی، توجه به اصالت فرهنگی و ارزش‌هایشان – به ویژه در برنامه‌های آموزشی – و کمک به پیشرفت در وضعیت اجتماعی، شغلی و همزیستی، مورد توجه ویژه قرار گیرند.
۳. ۴ جهت هماهنگ کردن پاسخ جامعه بین‌المللی به این چالش جهانی می‌بایست پژوهش‌های علمی لازم انجام گرفته و شبکه‌های ارتباطی ایجاد گردند، مضاف بر این بررسی دلایل ریشه‌ای و راه‌حل‌های مؤثر توسط علوم اجتماعی، همچنین برنامه‌های پژوهشی در سیاست و قانون‌گذاری، در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرند.
ماده چهار: آموزش و پرورش
۴. ۱ آموزش مؤثرترین وسیله در برابر نامدارایی است. اولین قدم در آموزش مدارا آگاه‌کردن تک تک انسان‌ها به حقوق و آزادی‌هایشان و مطالبات مربوطه در این زمینه‌ها، همچنین شکل‌گیری اراده حمایت از حقوق و آزادی‌های انسان‌های دیگر است.
۴. ۲ تربیت برای مدارا جزو عاجل‌ترین اهداف آموزشی است. از این رو ضروری است جهت تعلیم مدارا متدهای آموزش عقلانی و با برنامه تنظیم گردند که به روشنگری درباره ریشه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی نامدارایی پرداخته – و از این طریق علل عمیق‌تر خشونت و محروم‌سازی را روشن کنند. سیاست و برنامه‌های آموزشی می‌بایستی در خدمت تفاهم، همبستگی و مدارا در بین افراد و همچنین گروهای قومی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی یا زبانی و در بین ملت‌ها، قرار گیرند.
۴. ۳ تربیت برای مدارا باید تلاش کند از به وجود آمدن ترس از دیگران و تمایل به محروم‌سازی آنها جلوگیری کند. او باید به جوانان در دستیابی به ارزیابی مستقل، فکر انتقادی و نیروی قضاوت اخلاقی یاری رساند.
۴. ۴ ما تعهد می‌کنیم که برنامه‌های تحقیقات دانش اجتماعی و آموزش مدارا، حقوق بشر و عدم خشونت را حمایت کرده و بکار گیریم. از این رو شایسته است بهبود تربیت آموزگاران، مواد آموزشی، محتوای درس‌ها و کتاب‌های درسی همچنین مواد دیگر آموزشی، به انضمام تکنولوژی‌های جدید آموزشی، مورد توجه ویژه قرار گیرند. هدف، آموزش شهروندانی است با احساس مسؤولیت و همبستگی، که با فرهنگ‌های دیگر برخوردی باز دارند، ارزش آزادی را ارج می‌نهند، کرامت انسانی و تفاوت‌های بین انسان‌ها را محترم می‌شمارند و قابلیت پرهیز از منازعات و حل بدون خشونت آنها را دارا هستند.
ماده پنج: تعهد برای عمل
ما تعهد می‌کنیم مدارا و عدم خشونت را از طریق برنامه‌ها و سازمان‌ها در سطوح آموزشی، علمی، فرهنگی و ارتباطات ترویج نماییم.
ماده شش: روز جهانی مدارا
با هدف بیدار کردن افکار عمومی در باره مسأله مدارا، روشن کردن خطرات نا مدارایی و تاکید بر تلاش عملی خود، ما رسماً ۱۶ نوامبر را روز جهانی مدارا اعلام می‌کنیم.
Leave a Comment